ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Општо зборувајќи, ризикот е теориски, како некаков вид нус-производ и мазохизам инхерентен за секој креативен чин, па навистина требаше да се причекаат шеесеттите и почетокот на седумдесеттите за да се види како уметниците ги загрозуваат своите тела и им нанесуваат жестока физичка болка со цел да произведат мисла. (Pluchart 1978; 39)

Уметниците се изложуваат на своевидно растројување на сетилата - на пример, Рембо, Ван Гог, Арто.

Го видов како падна врз најскриената соба, позади амбарите полни со жито, па ги погоди трепките, желни за уште сон, на прабаба ми, на најизмачената старица...

- Тргнаа, сите на коњи освен Петар, кој бавно одеше пеш па затоа го подбутнуваа одвреме навреме со еден камшик удирајќи го, да видат како трча.

Страшно многу посакувам и јас да бидам разбран за да можам да видам како ќе биде тоа.

Човек кој би ме посматрал ако се загледа поскоро би видел како стрелката на часовникот се движи. Сепак морам да одам. Не смеам да застанам.

Го здогледав уште она пламенче во тавчето со балкански гасови, го здогледав и видов како скочи и изгасна од догореност и во истиот момент српот и чеканот изгледа се вкрстија да го симболизираат чинот.

Сега ми ги потокмува панделките од врзувањето на темето. Баш би сакал да видам како ми стои.

Човекот често изгледа како да останал паднат на глава, онака како што излегува и паѓа од утробата и никогаш не успева да стане на нозе за да види како вистински стојат работите.

Тој виде како седам наежавен.

„Да видиме како изгледа долу“, му велам. „Нема што да се види“, вели тој.

Седнав на масата над оној бел лист хартија што ме обврзуваше, што не смеев да го напуштам и да ја прекршам мојата нема заклетва на верност, и бавно и болно зедов да го пишувам пак она што веќе го спомнав, а кое божем секако треба да биде запишано: “Утрото станав и побрзав кон бунарот за сега денски, спокојно, на болскотот од сонцето, да видам како се мрешка водата и како мојот лик се топи во тие нежни бранчиња.

„Ами што го бараш градоначалникот“, рече Сотир Лековски, „кога знаеш дека е тој изгубен случај, нова општина, крал без кралство, го видов како бере смреклинки“.

Но би можело и страшно да биде да видам како изгледам.

И кога се распламтеа сите запалени сосови, тој виде како се отвара вратата од кулата.

А со умот си велеше: „Чекај, агачко, да видиш како се кршат остените од нашите грбови. Не ќе ти текне уште еднаш да ги погледаш, а не да ги кршиш од нас".

Го вратив погледот на време да го видам како експлодира. Плејбекот на едно целосно сеќавање го покажува Ралфи како исчекорува напред додека малиот техничар излегува од никаде, смеејќи се. 92 Margina #19-20 [1995] | okno.mk

Во својата душа дедо Димо искрено ја држеше страната на Дуковци, цврсто се радуваше на нивната тврдоглавост, па кога утрово ги виде како жнеат, она негово „Да ви се позлати српот“ беше најубава желба што еден селанец може да му ја упати на друг.

- А ти не се плашиш ли? - Па, не знам. Но сакам да видам како е горе. И да погледнам оттаму. Никој досега не погледнал...

Токму тогаш да намине таму и да ја најде својата невеста како руча со друг маж, кога таа требаше да биде дома во својата кујна, тоа беше доволно тој да се разбесни, а уште повеќе да влезе таму и да ја види како се држи за рака со друг маж.

Имаше видено како пушачите го прават тоа; но не знаеше зошто го правеа, можеби тоа беше само гест, еден од маниризмите, што беше структура на ритуалот на пушењето.

И потем гласот исчезна, а ние, тресејќи се од силен страв, полегнати на земја, видовме како огнот повторно вивна, како почна да ја голта штичката, како таа почна да чрчори; но одеднаш, слушнавме и гласови многубројни, пискотници и лелекања, како живи луѓе, човечиња мали да се спалени на кладата.

Но не сум сигурен оваа моја помисла на што ќе заличи ако ја изречам. Затоа продолжувам да молчам.

Се свртувам да видам како изгледа тумбата. Се чини чудно но навистина ми се виде населена и веројатно поради тоа веднаш се разликуваше од другите височинки.

Го виделе како езди низ полето, со пурпурна наметка што се вее зад него, и терајќи го коњот во бесен галоп, исчезнува пред вџашените погледи на војниците од градските бедеми.

Момчињата со загноени мозолчиња залудно се преколнуваат навечер да ги потргне завесите, уште еднаш да ја видат како шета гола од соба во соба.

Слушај да видиш како пишуваа.

Еден друг ден кога татко ми си дојде на ручек, видов како носи под мишката една необична книга, и откако се помисли каде да ја стави, ја отвори вратата од шкафот и ја остави таму.

Таа се наведна да ги собира јаболката, дечишта дотрчаа и ѝ ги разграбаа.

Видов како се скина торбата што ја носеше една старица, и јаболката испаднаа од неа.

Лежев на болничкиот кревет и си ги гледав раскрварените дланки.

Мене во болницата ме донеле луѓе кои виделе како трчам по кејот, како молам за помош, како паѓам на колена, како удирам со дланките од плочникот на кејот, како паѓам во бессознание.

Чекаа да видат како смртта ќе дојде да го однесе лично „ѕвезданиот бик“.

Разрешите и ќе видите како горат и што ќе сторат метафорите и римите.

Пиеа и разговараа некое време, повеќето на заеднички теми, сѐ додека најпосле Ливајн не изрази желба да види како изгледа крајбрежјето под небо без ѕвезди.

Сакав да возам велосипед, но не можев да видам како тоа го правеа другите, професионалците, вистинските натпреварувачи.

Луѓето што го виделе како се скаменувал пред тоа на прагот на чудесната жена по која уште неколцина со извртени очи дишеле забрзано и го следеле како чекори и мавта со рацете како пред бескраен лет, не го засегале.

Тогаш можел да се заколне дека никогаш веќе не ќе ѝ избега на топлината што го носела кон храмови на нечуени воздишки и непочувствувани допири.

Навистина на Мечкојадовата двоколка имало слама, кожи и веленца.

Го виделе како вади ченкушка од голема стомна и пие ракија не криејќи се од другите.

„Прва била линијата околу човековата сенка“ Леонардо да Винчи, Трактат за сликарството Најпрвин те видов како сенка.

Му се приближуваше со оние свои огромни скокови, од чии што удари потреперуваше, протатнувајќи, сета земја, и Змејко сега можеше со свои очи да види како оние негови завиорени в страна огромни заби ги делнуваат како завиорени сабји доста дебелите стебленки на дрвјата, што му стоеја на патот.

Како што беше вистина и онаа пролетна утрина, додека на горниот крај на селото се собираше тајфата печалбари пред заминување, а тука беа и тапаните, веднаш тука, на ледината крај патот и младичите го играа Тешкото околу нив, а тој беше со татка си скраја и мајка му молчеше крај нив со црвени очи; тој беше накитен со низалки костени, јаболка и по неколку ореи, првопратено, додека мајка му му шепнуваше „Змејко сине“, а тој можеше да види како му се стегаат на татка му вилиците и како сите мускули набабруваат и се скаменуваат под поцрнетата кожа на неговото лице, исто онака, како кога беше многу лут татко му, но Змејко сега можеше добро да знае дека тоа не е од никаква лутина.

Набргу во тишината беа чујни дури и нивните крадешки чекори, а одвреме навреме можеше дури и да се види како по таа белина напред прострелкуваат понекаде и нивните издолжени прилики, кои се искриваа уште првиот следен миг, оставајќи во погледот само една колеблива игра на причинувањето.

Околу него ќе се зберат луѓето да видат како телото ќе се залула на јажето.

Само еднаш. Да пробам еден капут, како божем за мене да ќе го земам, ама, не за џабе се рекло ѓаволот ни ора ни копа, па во следната секунда со крајот на окото видов како мојот ранец трча по „Румели џаде“ на Осман Бег, а јас во неплатениот капут по бабата во романска носија, со широко ромско здолниште (да не кажам сукња), претворена, чиниш, во брзата птица итрица.

Никогаш не го прашував ни како се вика, ни што работи зашто еднаш или двапати го видов како стои во темен костум и бела кошула и си го чека директорот до автомобилот, а тој голем, црн и изгланцан, ја „мерцедес“, ја „БМВ“, не знам, па веднаш знаев дека е шоферче на некој голем буџа.

- Качак! грлено го извика неговиот стопан кога го виде како заостанува веднејќи ја големата глава, обрастена со сребреносиви влакна.

Еднаш ќе ги видиме како делкаат дрвени сандали од бука, другпат како го збираат овесот од изметот на коњите.

Ах, да знам која е ѕвездата негова, да видам како гори, како трепери, кај се држи на небото.

Знам колку знаат доктурите, вели, ги видов како сечат, како касапат.

Утревечер мајката или мажот ѝ, знаејќи дека во сопчето отспротива стои тој и ги следи во мракот, ќе ги затворат капаците и така во неговата соба веќе нема да навлегува светлината што му вдахна живот, светлината во којашто наивно уживаше, којашто беше неговата единствена радост. Меѓутоа, не беше така.

По неколку вечери, кога Тулио Бути како и обично гледаше во прозорецот на Машиеви, се вангелоса кога виде како во собата отспротива, каде што семејството обично вечераше, но овојпат без таткото, влегуваат госпоѓите Нини, неговата стопанка и ќерка ѝ и како таму ги пречекуваат како стари пријателки.

Тоа беше и правило на играта: насмевка на прозорското стакло и правото да следам една жена очекувајќи како очајник дека нејзината врска ќе се синхронизира со онаа што самиот ја одредувам пред секое возење, а тогаш - секогаш до сега - да ја видам како свртува по друг ходник а не можам да ја следам бидејќи сум приморан да му се вратам на горниот свет и да наминам во некое кафуле и понатаму да живеам сѐ додека постепено, после неколку часови или денови или недели, жедта пак нѐ ме натера да ја испитам можноста еднаш сѐ да се поклопи, жената и прозорското стакло, насмевката прифатена или одбиена, врските меѓу возовите, а тогаш, најпосле - да, точно, потоа правото да пријдам и да го изговорам првиот збор, густ од улежаното време, од бескрајното прпелкање на дното на бунарот меѓу пајаците на грчот.

- Качак ! грлено го извика неговиот стопан кога го виде како заостанува веднејќи ја големата глава, обрастена со сребреносиви влакна.

Луѓе мои, се колнам, тоа беше мајка, вистинска мајка, видовме како рацете на татенцето попуштија, се занишаа.

Еднаш една сестра беше видела како ги мириса, или, попрво, како минува врз нив како да го испитува нивниот мирис, и како потоа кај малиот прст ги спојува благо закривените дланки, свртени угоре, за потоа да ги спојува и раздвојува, како да отвора некаква голема, мека овошка, или како нешто да раздвојува со лачни движења. 58 okno.mk

Јас викнав: Стој! Тој изгледа се исплаши и налутено од далеку ми ја даде паролата и ми вели: Јели другарице, одакле треба да заустављате? Јас му велам: Од свуда.

Тој дојде до бандерата, виде колку е часот и ми вели: Е, сад ќу да пробудим команданта, да види како се ти понашаш на стражарском месту, и бесно замина.

Но сигурно го виде како доаѓа кон неа, и веројатно ја сфати пораката.

Можеш да ги видиш како лежат во вировите под врбите и мавтаат со опашките!“

Шаховската табла секогаш го чекаше, неговата маса во аголот беше секогаш резервирана; дури и кога местото беше полно, тој седеше сам покрај неа, затоа што никој не сакаше да биде виден како седи блиску до него.

Во групата луѓе околу столовите завладеа тишина во истиот момент кога видоа како доаѓа црниот комбинезон на еден член на Внатрешната партија.

Потоа, тој влегуваше во малата куќичка од штици веднаш до трансформаторот (јас еден ден бев таму и видов како изгледа тоа), се погледнуваше во огледалцето обесено на ѕидот, а потоа го вадеше шишето со ракија и го ставаше на малото тезге довлечкано од кај браната додека таму се градело. Тоа сега служеше како масичка.

- - Насон сум се видела како на јаве.

Од подотворената врата виде како мајка му, без било што да каже, му го подаде писмото на татко му, што беше дошло од жената.

Дотрчаа со Андро, и ги видоа како бегаат низ бавчите.

Селото се прогледа како тепсија и Османлиите можеа да видат како од секоја куќа излегува густ дим од оџаците, а на сред село голем собор од луѓе.

Тука дедот Ристе се поднасмевна и се опули лево и десно да види как помина оваа негова шега.

Учителот правеше пауза да види како го следат и продолжуваше: - Жителите се од словенско потекло... Македонци... Ќе се уверите и самите...

Тоа беа оние исти германски војници, кои раното го видоа како продава млеко.

Но, бидејќи не му бев одговорил а помина поприлично време Пачев ја тргна раката од моето рамо и седна на креветот. – Подобро ќе беше да ја фрлиш в оган а не да ми ја донесуваш. – Секој ден идевте за да видите како ѝ напредува работата на Пеперутката.

Помислив тоа го правите зашто ви се допаѓа сликата! – го потсетив.

Пеперугата ја грабнала Мравката од мравињакот под дрвото и ја однела под земјата. – Вистина е сето ова!, - рекол и другиот пријател. – И јас видов како лета пепругата и како ја носи мравката .

Можеби беше дошол да види како живее?

Другиот мачор навистина брзо избрка еден глушец од неговото скривалиште, но кога Мацко го виде како трча кон него, почна да бега.

Шекната е!...

Брзам! Ја подигам гилотината... Имам токму само време да ја видам како претрчува на крајот на слепата уличка...

Да му се помочам!

- А што виде друго? - Видов како едно бебе го чува деда си крај својата количка.

„Како да не ти верувам?“, му велам, зарем не видов како профучи над нас онаа граната, којзнае од каде залутана, и се распрсна токму над огништето на Пинговица, над мудбакот нејзин, а мажот ѝ, Сотир арабаџијата, оној што ги носеше трговците по пазарите, дотрча по поплочаниот двор и не знаеше како да влезе во мудбакот.

Еден ден додека се печеше на сонцето потпрен со грбот на колипката и дремеше, чу плискање на весла и доаѓање на чун; потоа виде како низ трските се пробива кон него некаква жена облечена во црно.

Набрзо можеше да се види како мозокот тивко, беспомошно болува зад очите, а тогаш мозокот најверојатно и изумре, бидејќи очите речиси му испаднаа од главата и во нив го немаше повеќе оној препознатлив израз, туку израз како кај очите на краба на едниот крај од нејзиниот сплескан труп“. 22 Margina #11-12 [1994] | okno.mk

Момчето беше голем уметник, способен постојано да измислува нови комбинации и специјални климакси, а некои беа „ноти“ од сферата на Непознатото, со паузи, привидни дисонанци, ноти кои ненадејно се пробиваа една со друга и прскаа заедно, со вчудоневидувачки, врел и сладок удар. (...) Аракнид, шоферот на Ендрју Кеиф е единствен домородец во Интерзона кој не е ниту педер ниту бузерант.

Ме бутна до ивицата и ми го наметна чувството на вина.

И ќе го препознаеме, кога ќе проживееме доволно долго за да видиме како тркалото повторно се врти од центрифугалната сила на судбината.

Јас бев крива што мостот беше малку расипан.

- Чекај малку! - врескаше Бистра, а сестра ѝ потскокнуваше во место или се испречуваше пред лулашката, но кога ќе видеше како Бистра со голема брзина се враќа накај неа, ќе се тргнеше.

Види како гордо се лелее неговата грива на ветрот, и како со смеслоста своја управува тој, не дозволува секој еден што ќе намисли, да му ги собори слободните движења!

И сите со ѕуреа од санките, видоа како куклата се подигна.

Во нашиот Атеистички музеј на најдобар начин ќе видите како ја совладавме религијата, ја скротивме историјата.

Х.Х. сигурно во тие мигови жалеше што не можеше да пребарува во моите мисли, да ја храни Централата со нови податоци за моите реакции, додека молчев загледан во линијата на хоризонтот која ја искривуваа белите облици на издадените бункери кои навистина ми се видоа како голем ѕид. Балкански ѕид.

Сум видел како од автомобили што врват по улиците излетуваат низ отворените прозорци: хартии, празни кутии од цигари, кори од банани, од лубеници...

Сум видел како од убав автомобил, низ отворен прозорец се подава женска рака богато украсена со гривни и прстења и како од неа на коловозот паѓа кора од банана!

Излегоа од орманот и уште клевкајќи дотрчаа ваму, до мене со поведение како божем да велат: Виде како ја истеравме?

Видов како им се наполнија очите со солзи.

И тогаш видов како сета куќа тргна нагоре.

Дали ќе погледне еднаш и Горачинов, дали ќе ме види како јас што го гледам?

Ама, уште кога ме виде како да се сети на нешто и почна да му се враќа плачењето, дишењето.

Видов како го турна залакот.

Наместо да ме утеши тој ми велеше: - Ако, ако, и ти малку да останеш сама да видиш како е.

Му велеше да не оди на југ, туку да остане и да види како луѓето весело ја дочекуваат Новата година.

Слон да видам како лета, ми се чини дека не би се зачудила.