Исто така, овој историски поглед покажува дека речиси во сите времиња се забележува силно работење на народниот дух врз културно-историска основа, резултат на која се јавува образувањето на силна македонска држава од царот Самуил и богата народна литература.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
Радо би се зборувало за победата на силите на животот врз инстинктот, смртта, за реваншот на свеста врз идеологијата, на духот врз бруталната сила.
„Атеистички музеј“
од Луан Старова
(1997)