ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Во одговор на ова – веднаш, преку ноќ, работодавачот ангажираше познат скопски адвокат (И. Панчевски), кој лошо го советува да им изготви отказни решенија на иницијаторите и предводниците на штрајкот, иако тоа е противзаконски чин, што и беше сторено.

За да се стекне со статусот „невработено лице“ во смисла на овој Закон, на коешто би му следувало месечен паричен надоместок во висина од 34% од просечно исплатената месечна нето- плата по работник во Републиката за претходната година (чл. 4, ЗСт), субјектот треба да ги исполнува следниве услови, и тоа кумулативно т.е. сите заедно: 1) да му престанал работниот однос во претпријатие со доминантна сопственост на државата; 2) престанокот на работниот однос да бил по основ на стечај, ликвидација или технолошки вишок; 3) на денот на престанокот на работниот однос имало најмалку 25 години (н.з. работен) стаж на осигурување; 4) работниот однос да му престанал заклучно со 31 декември 2004 год.; 5) да остварил право на паричен надоместок по 7 април 2000; 6) по остварувањето на правото на паричен надоместок да не бил вработен на неопределено време, односно не му престанал работниот однос по негова волја и вина (овие наведени шест услови се регулирани во чл. 2, ЗСт); 7) да не примил испратнина поголема од 12 месечни плати во висина над просечната исплатена месечна нето- плата во РМ во дадениот период (чл. 3, ЗСт); 8) да поднесе барање до Агенцијата за вработување на РМ каде што е евидентирано; и 9) барањето да го поднесе во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон (последниве два услова се регулирани во чл. 6, ЗСт).

По оцена на работодавачот, со писмен налог на овластеното лице кај работодавачот, работникот се отстранува од кај работодавачот со надоместок во висина на платата на работникот до донесувањето на одлуката за отказ на договорот за вработување, ако: 1) работникот со своето присуство кај работодавачот го загрозува животот или здравјето на работниците или други лица или се оштетуваат средства од поголема вредност; 2) присуството на работникот кај работодавачот штетно ќе се одразува врз работењето кај работодавачот; 3) присуството на работникот оневозможува утврдување на одговорноста за повреда на работните обврски и 4) кога против работникот е покрената кривична постапка од надлежен орган за кривично дело сторено на работа или во врска со работата (чл. 83, ЗРО).

Во РМ странските организации работат во согласност со одредбите на овој закон – освен ако, со ратификуван меѓународен договор, поинаку не е уредено (чл. 38, ЗЗФ).

Кај нас, во 2008-та, по речиси едногодишно протестирање на дел од овие луѓе кои беа вистински „жртви на транзицијата“, беше донесен Законот за материјално обезбедување на невработените лица поради приватизацијата на претпријатијата со доминантна сопственост на државата во периодот од 2000 до 2004 година, а популарно наречен „Закон за стечајците“ (Сл. весник на РМ, 87/08).

За работниците отстранети од работа, за времето додека се отстранети од работа, работодавачот е должен да ги уплатува придонесите утврдени со посебните прописи за најниската основица за плаќање на придонесите (чл. 237, ЗРО).

Над фабриката беше отворена стечајна постапка и беше назначен стечаен управник од Скопје.4 Сите вработени отидоа „под Биро“ – т.е. секој, зависно од својот стаж, неколку месеци земаше паричен надоместок во случај на привремена не- вработеност, кој им следува како уставно и законско право.

Како технолошки вишок стекнува право да биде регистри- ран како невработено лице во АВРМ7 и во наредните девет месе- ци (од јануари до октомври 2007) да прима паричен надоместок во случај на привремена невработеност од страна на државата, којшто му следува согласно ЗВОСН (1997).

Но, овие луѓе на кои им дојде „нож до коска“ од долгогодишните шефовски лаги и глумења, беа подготвени на ваков пресметан ризик уште од почетокот на борбата, па останаа упорни и солидарни во заедничката битка – и воопшто не се плашеа од негативните консеквенци и реперкусиите кои следуваа.

Вработените [во НВО секторот] имаат право на плата и надоместоци во согласност со закон и колективен договор – но, поради неспојливоста на функциите, тие не можат 120 да бидат членови на органот за надзор на организацијата (в. чл. 50, ст.5 и чл. 78, ст.2 од ЗЗФ).

Пред Нова година, Митревски го потпишува решението за технолошки вишок, а веќе следниот месец, во јануари 2007, му е исплатена и испратнина – во висина од околу 57.000 МКД (935 ЕУР).

Чл. 3 од Законот за изменување и дополнување на Законот за вработените во јавниот сектор предвидува дека ст. 5 од чл. 17 се менува и гласи „во актот за систематизација на работните места може да се систематизираат најмногу 10% повеќе работни места од работните места за кои се обезбедени финансиски средства за плати и надоместоци во буџетот на институцијата, освен за институциите со помалку од 15 вработени, за кои може да бидат систематизирани најмногу две работни места повеќе.”

Камилски речиси за никаков материјален надоместок во текот на една цела година објави и други статии во списанието: приказ на списанието Модерни времиња (Les Temps moderns) од месец јуни 1957 година, чиј уредник беше Жан-Пол Сартр, потоа приказ на книгата на Антонио Грамши Писма од затtворотt, потоа научниот прилог За културата на Елада, студија за шпанскиот поет Антонио Мачадо и други.

Но, во 2006 година беше укината исплатата на овие надоместоци во случај на ликвидација на правното лице (чл. 5, ЗИДЗПИО/06), а во врска со другата основа, престанок на правното лице поради стечај, прво, со измената и дополнувањето од 2006 година беше прецизирано дека исплатата ќе се остварува по престанокот на правното лице, освен кога стечајната постапка трае подолго од две години (чл. 5, ЗИДЗПИО/06) за во следната година да биде укината исплатата и по оваа основа (чл. 19, ЗИДЗПИО/07).

179 Втората измена на ЗИПДНД (1992), од октомври 1992 година, ги укина сите одредби кои ја регулираа исплатата на платите и начинот на пресметка, освен оние одредби кои предвидуваа задолжителна исплата на платите во паричен износ, односно чек издаден од банка или пошта, забраните за исплата на плати од дневен пазар, како и исплата на плати и други надоместоци во бонови и натура и одредбите кои ја регулираат забраната за исплата на дивиденда кога сопственичката трансформација на претпријатието не е извршена согласно со Законот за општествениот капитал 8 (чл. 1, ЗИЗИПДНДР/окт.92).

3 За да се стекне со статусот „невработено лице“ во смисла на овој нов Закон, на коешто потоа би му следувало месечен паричен надоместок во висина од 34% од просечно исплатената месечна нето-плата по работник во Републиката за претходната година (чл. 4, т.н. ЗС) – што е околу 5.000-6.000 денари, лицето треба да ги исполнува следниве услови, и тоа кумулативно – што значи сите заедно: 1.  Сл. весник на РМ, 87/08.

Второ, во 2000 година настанаа промени и во однос на користењето на правото на паричен надоместок во случајот кога невработеното лице на кое поради засновање на работен однос му престанало правото на паричен надоместок пред истекот на времето за кое имал право повторно ќе стане невработено.

Ако биде вработено на неопределено време невработено лице кое е корисник на паричен надоместок во случај на невработеност, тогаш работодавецот може да биде ослободен од плаќањето на придонесите, но само ако не ја искористи поволноста од Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност да му биде исплатен неисплатениот дел од паричниот надоместок на невработеното лице кое е вработено (чл. 73, ЗВОСН).

Ако не се задоволни од својата работа и дадат отказ, оневозможено им е да ги остваруваат правата како невработени лица, а ако успеат некако да стекнат право на паричен надоместок во случај на невработеност, ќе се соочат со драстично намален период за кој се исплатува овој надомест!

Од почетокот на транзицијата, правата на работниците кои по силата на приликите се невработени во дадениот момент со промените на овој закон претрпеа сериозни намалувања, особено во поглед на остварувањето на правото на паричен надоместок во случај на невработеност: додадени се нови ограничувања кои го оневозможуваат стекнувањето на ова право и го олеснуваат неговото престанување, утврдена а подоцна и намалена е горната граница на висината на паричниот надоместок и, најважно, дојде до повеќекратно и драстично намалување на времето за кое се исплатува паричниот надоместок.

Паричен надоместок во случај на невработеност Во врска со паричниот надоместок дојде до промена во речиси секој поглед.

3 Во однос на првата промена на ЗПЗСО од мај 2009 година заслужува да се спомне одредбата дека и Фондот за здравствено осигурување стана обврзник за пресметка и уплата на придонеси за невработените лица кои примаат паричен надоместок во случај на невработеност и за невработените лица кои активно бараат работа и се пријавени во Агенцијата за вработување, а немаат друга основа на осигурување (чл. 4).

Останати промени Во однос на начинот на исплата, со законот од 1992 се пропиша дека правното лице ја исплатува платата на работниците исклучиво во па- ричен износ, односно чек издаден од банка или пошта, а беше забра- нета исплатата на плати од дневен пазар, како и исплатата на плати и други надоместоци во бонови и натура (чл. 8, ЗИПДНД/92).

Второ, воведен е исклучок во случајот кога одредено лице повторно стане невработено, при одредувањето на времето за кое ќе прима па- ричен надоместок во неговиот стаж на осигурување да се пресмету- ва и времето поминато во работен однос пред последно-примениот паричен надоместок.

Две од промените што се од интерес од гледна точка на правата на невработените лица се однесуваат на паричниот надоместок во случај на невработеност.

Но, треба да се истакнат и двете поволни измени: прво, додаден е исклучокот право на паричен надоместок да може да се оствари и покрај давањето отказ од страна на работникот ако тој така постапил поради склучување брак и, второ, додаден е исклучокот за остварување на паричен надоместок во случај на престанок на правното лице поради стечај (чл. 24, ЗВ и чл. 67, ЗВОСН).

Односно, само оваа категорија невработени лица фактички стекнува право на делумно повисок паричен надоместок во првите 12 месеци согласно оваа измена на ЗВОСН.

Имено, по оцена на работодавачот, а со писмен налог на овластеното лице, работникот се отстранува од кај работодавачот – со надоместок во висина на платата, ако: (1) тој, со своето присуство кај работодавачот, го загрозува животот или здравјето на работниците или други лица, или се оштетуваат средства од поголема вредност; (2) присуството на работникот кај работодава- чот штетно ќе се одразува врз работењето; (3) присуството на работ- никот оневозможува утврдување на одговорноста за повреда на работните обврски; и (4) кога против работникот е покрената кривична постапка од надлежен орган, за кривично дело сторено на работа или во врска со работата (чл. 83, ЗРО/05).

Во јануари 2001 година беше пропишано дека пензиската основа на невработените лица кои примаат паричен надоместок ќе се утврдува врз основа на паричниот надоместок во случај на невработеност и дека овој паричен надоместок ќе биде и основицата за пресметување и плаќање на придонесот за пензиското и инвалидското осигурување за невработените лица (чл. 2 и 3, ЗИДЗПИО/јан.01).

Имено, се работи за поволноста пра- вото на паричен надоместок да се добива до повторно вработување, или до настапување на некои од основите за престанок на ова право, како и за поволноста, во случај на повторна невработеност на одре- дено лице, при одредувањето на времето за кое тој ќе прима паричен надоместок во стажот на осигурување да му се пресметува и време- то поминато во работен однос пред последно-примениот паричен надоместок (чл. 71 и 78, ЗВОСН).

9.  Поради сѐ порестриктивните одредби во поглед на паричниот надоместок во случај на невработеност, бројот на корисници на овој надоместок речиси двојно се намали во изминатата деценија, од 48.346 во февруари 1998 година на 25.335 во февруари 2010 година.

Покрај овие промени, со измените и дополнувањето од 2004 година е предвидена и можноста работодавец да може да користи средства предвидени за паричен надоместок во случај на невработеност со цел работно ангажирање на примателот на паричен надоместок.

Паричен надоместок во случај на невработеност Помеѓу промените на одредбите на ЗВОСН најкрупни се оние промени настанаа во врска со паричниот надоместок во случај на невработеност.