во (предл.) - балкански (прид.)

Франција, со голема возбуда и со восхит го откри Луан Старова, исклучителниот романсиер, тешко сведлив на рангирања но, сепак, извонредно ситуиран во балканскиот свет успевајќи, низ својата поетска визија, да ни предочи силни искуства.
„Времето на козите“ од Луан Старова (1993)
Да беше козлето во балканските планини, друга ќе му беше судбината.
„Времето на козите“ од Луан Старова (1993)
Татко ми трагаше по одговор на прашањето зошто ги убиваат козите во некаков проклет балкански затворен круг во кој секогаш се останува на почетокот, во балканската варијанта на апсурдот.
„Времето на козите“ од Луан Старова (1993)
Читателите на Исмаил Кадаре, на Борислав Пекиќ или на Бранимир Шчепановиќ ќе го пронајдат овде истото кровно прозорче отворено кон митовите, кон истото значење на фабулата што е омилена во балканските литератури...
„Времето на козите“ од Луан Старова (1993)
Иако предците му се од Ашкенази од Германија, Елеазар бен Цви е рабин во сефардската синагога Ел кал де лос Монастирлис1 во Њујорк, којашто некаде на почетоците од минатиот, 20 век ја создале имигранти пристигнати на новиот континент од градот Монастир или Битола во балканскиот дел на отоманска Турција.
„Светилка за Ханука“ од Томислав Османли (2008)
Тажните гласови на репортерите, долгите кадри, сликите на мртви тела, погреби, лешеви завиткани во национални знамиња, ритуалните примања на воените одликувања, толку слични на примање хостии, ужаси проследени со балканско новокомпонирано дрндање, шлагери што со фолклорно дерење му се закануваат на непријателот дека ќе биде уништен, сиот тој новокомпониран патриотски фалш, таа кичерска пропагандна индустрија на војната - сето тоа се крчка во балканскиот лонец помеѓу трагедија и фарса, страдалништво и рамнодушност, сочувствување и цинизам, гроза и пародија.
„МАРГИНА бр. 8-9“ (1994)
Сега во Бугарија е мода да зборуваат дека најголеми непријатели на балканските Словени се: Русите и Австро-Унгарците, кои сакаат на почва на македонското прашање да се зафати и да се продолжи една борба меѓу Србите и Бугарите, која ќе ги ослаби силите и на едните и на другите до таква степен што ќе треба да се набркаат во балканските работи Русија и Австро-Унгарија и првата ќе ги завојува Бугарија и Стамбол, а втората Србија и Солун.
„За македонцките работи“ од Крсте Петков Мисирков (1903)
Секој третиран турцизам за нив отвораше нови хоризонти во расветлувањето на односите помеѓу луѓето.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Сакале ние или не, овој збор длабоко се вкоренил во балканските јазици и подалеку од нив!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XLVII И Татко и Климент Камилски и дење и ноќе работејќи врз турцизмите во балканските јазици, сѐ повеќе разбираа дека се нагрбиле со мисија на која не ѝ се гледаше претпоставениот крај.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Откако потсетија дека за утредента претстои разгледување на судбината на зборот кодош во балканските јазици, тие првпат откако работеа заедно излегуваа во градот среде бел ден.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Нивното пренесување од генерација на генерација, нивното жилаво одржување преку влегување во спрега со други зборови, тешко можеше некој да го искорени.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој зборуваше со голем занес, како пред катедрата пред некогашните студенти, како при одбраната на својата докторска дисертација во Сорбона.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И тој дури и мисијата за опстанатите османизми во балканските јазици со својот пријател Климент Камилски ја сметаше за скромен прилог во новата балканска свест, која требаше и на тој начин да им се пренесе на новите генерации, на нивните потомци.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Бројот на турските глаголски заемки во текот на времето рапидно се намалувал така што само мал дел од нив останал во употреба, особено во разговорниот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Мудро, како во научни расправи (а авторот на крајот од романот кажува, скромно, само дел од консултираната литература!), се покажуваат тие културолошки и аксиолошки составки на балканскиот менталитет генерално.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Не случајно зборот табиет толку силно се вкоренил и останал жив и во балканските јазици?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Заклучувајќи дека касметот има универзално значење, дека дури и самото создавање претставува обликување на судбината, Камилски предложи и овој збор да им се придружи на претходните од истиот круг (инаетот, севапот, атерот, аирот), чинејќи посебна целина и означувајќи постојано присуство во балканскиот менталитет.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во прилог за инаетот ја наведе поговорката од зборникот на Вук Караџиќ: Плати, па се инати!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски се сети дека Мајка често служеше чај, подготвуван со еден голем и мал ибрик, се со врелата вода од големиот ибрик се попарувал чајот од малиот ибрик и потоа одозгора се истурала количина врела вода, чајот се служел со посебни чашки.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Климент Камилски долго време размислуваа по читањето и заедничкото коментирање на книгата Бувар и Пекуше, пред да започнат со нивната потрага по опасните османизми во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во балканските јазици се дојдени зборовите: авлија, мартолоз, ѓубре, фенер, ангарија, анасон, афион, ефендија, калем, кило, лаана, леѓен, лиман, магданос, мандра, менгеме, мермер, папаз, сафи, сунѓер, сусам, талас, темел, ќерата и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За ова не го извести Камилски, вардејќи го до крајот како големо изненадување...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ние можеме само да укажеме на тоа што се задржало во поимите и треба да го истиснеме како штетно значење! упадна смислено Камилски враќајќи се на првобитниот наум во предочувањето на (без)опасните османизми во балканските јазици, за конечно да се елиминираат и да не будат погрешни и штетни асоцијации кај потомците.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со други зборови, имаше нешто ирационално во балканскиот дух кое ниту овој збор, а ниту други не можеа да го доловат целосно.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Потоа Камилски издвои и називи на неколку ткаенини што се постилале на земи како: аура (од арапски asir); килим (од персиски kilim); сеџаде, малечко скапоцено килимче што се става како украс, но и како мал правоаголен килим на кој верниците се молат (од арапски seccade); перде, завеса (од персиски perde).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но колку што навлегуваше во нивната жива и незавршена конотација, тој низ овие зборови како да сакаше да ги дополни балканските историографии, кои и во јазиците во подем на државите- нации гледаа бојно поле.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко насети дека Камилски секако мислел на турцизмот душман, душманлак, со најраспространето и временски најдолго присуство во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко замислено го погледна Камилски, не сакаше директно да му противречи на неговиот став или да ја искаже својата отворена согласност.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Нашите сопруги го достигнаа совршениот вкус на ова јадење.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Османскотурскиот јазик му се виде како матрица која ги обединуваше источните и западните влијанија и ги пренесуваше во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
В
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во балканските јазици меѓу другите зборови со турско посредство, преминале и неколку зборови од унгарско потекло како: ајдут, бунда, варош, долама, катана, кочија, паланка...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На работната маса на чардакот од двете страни беа поставени речниците на турцизмите, односно османизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски не можеше да верува дека бројот на позајмените прилози од турскиот јазик може да биде толку голем, макар што нивниот број во употребата постојано се намалува во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ако Татко и Камилски ги разгледаа сите неколку десетици илјади, ќе имаа работа до крајот на животите и пак ќе преостанеше.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
До крајот на животот, во балканскиот неред и хаос, во војните, омразата, веруваше дека до обнова на светот ќе дојде само преку вистинските книги.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Запре и на зборовите за внатрешното декорирање на куќата, на зборови што означуваат разни предмети, делови на мебелот, постелата, садовите и слично, поголем број од нив и денес во жива употреба во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски можеше да помине на претставување на новиот турцизам атер, од првично арапско потекло, кој семантички се надоврзуваше на инаетот и севапот, се појавуваше и самостојно во балканските јазици (hairy на новогрчки, hater на романски, hаtr на албански, хатер на српски), со првично значење на турски (hatar) мисла, памет, паметење, прифатен во другите јазици и како милост, љубов, обѕир, добра волја да се направи нешто за некого или за некаква повисока цел, почит, кон Севишниот, кон другиот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Претставените зборови задираа длабоко во балканската историја, опстануваа во различните балкански јазици со отомански османски примеси, како живи елементи, кои не беше лесно да се искоренат.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како најкарактеристична заемка го истакна зборот сој, со значење род, племе, потекло, сорта (од турскиот збор soy); лагаб, прекар, односно фамилијарно име, со потекло од арапскиот збор lgab; арка, грб, протекција (во преносна смисла), заштита, со честа употреба во балканските јазици (турски arka); евлад, чедо, дете (од арапски evld), дост, пријател (персиски dost), душман, непријател, противник (од персиски dmen),на новогрчки dusmanis, во иста форма и во другите балкански јазици; асија, крвен непријател, од арапски si; кардаш, брат, другар, од турски karda; јаран, пријател и другар, но и љубовник, еквивалентен збор на оваа турска заемка би бил зборот побратим, како и посестрима; јолдаш, и овој збор се употребува со значење на другар, сопатник, пријател, од турски jolda Камилски внимателно и трпеливо го следеше Татковото реферирање на турските заемки за коишто беше задолжен, очекувајќи да ги назначи неподобните, но неговиот избор како да одеше во обратна насока.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Колку ли пати пресилните зборови биле причина за братоубиствени војни во балканската историја?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И еве сега ова трагање по опасните турцизми во балканските јазици, кое, секако, беше и израз на духот на времето, за кое се залагаше неговиот добродушен пријател Камил Климент Камилски, си го сметаше како егленџе за душата, сакајќи, сепак, да ја покаже низ една толку противречна синтагма опасноста од турцизмите, во обратен процес на релативизација (безопасноста на турцизмите) низ мисловното чистилиште во кое ќе ги подложат избраните опасни турцизми за да ја покаже релативноста на овој монтиран процес на чистењето на јазиците, својствен за мешањето на историјата дури и во делбата и во поставувањето граници во јазиците.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Нивните имиња, од разбирливи причини (некои од нив се и живи) се модифицирани (но сепак препознатливи).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски се задржа и на многубројни лексички траги во балканските јазици на занаетчиската терминологија.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Беше свесен дека се нагрби да се бори и конечно да се пресмета, според него со најопасните зборови, како што се јаничари, курбан, башибозук, курбан, башибозук зандана и кодош зандана, кои беа сѐ уште во жива употреба во балканските јазици и често менувајќи ја пошироката употреба, не ја менуваа суштината, опстануваа, дебнеа демнеа како неочекувана опасност.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Потоа Камилски го претстави изборот на приоритетните турцизми според меѓусебниот договор, запирајќи на потеклото, на поранешната и сегашната присутност во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски настојуваше првин да навлезат што подлабоко во балканските јазици, а потоа да се остави одделно простор и за јаничаризмот, па изведените заклучоци од обата феномени на крајот да се споредат.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Од заемките за означување простории во куќата, меѓу кои не малку се и во денешна употреба во балканските јазици, Камилски се задржа на: одаја, одаа, со значење соба (од турски oda); чардак, истурен (покриен) преден дел на куќа (најчесто на горниот кат), со отворени бочни страни што по некои куќи се застаклени и со убава глетка.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но Татко беше помалку поттикнат од етимолошкото потекло на зборот или од неговите слични облици во балканските јазици, отколку од својата лична кадиска диплома, чија валидност мораше да ја докажува во режимите низ кои мина: на Република Турција, на монархија Албанија, и на социјалистичка Југославија...
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Камилски, во ритам на балкански џентлмени, на кои им се добро познати обичаите на ритерството на маса, ги допиваа чашките ракија и мастика без да си дотураат додека не ги испијат до дно и со мезето се служеа со усул.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Првин се појави кај обајцата сомнежот дека терминот турцизми за заемките не беше идеален за употреба, но тие, сепак, по некоја туѓа инерција навикнале на неговата употреба.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За авторот беше драгоцено и консултирањето на лингвистичките научни трудови на американскиот балканолог академик Виктор Фридман.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко, кој во животот беше на вистинско јазично распаќе, тоа најдобро го чувствуваше.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Според посакуваната судбина од мајка си, синот да му биде ветен во искачувањето и останувањето во цариградските висини на власта, Татко по завршените студии и поддршката на својот вујко во Цариград, ќе го продолжи животот во некаква балканска одисеја со семејството.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Занданата е неодминлива и во балканските митологии, легенди, во преданијата, во народната литература.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Се среќаваат во балканските јазици и арапско-турски синтагми како: абаџилак, арсуз, игбалс`з (инаетtчија), касабали, сабајле, филдиш, додека меѓу персиско-турските со поширока употреба се синтагмите: абдесели, бабалок, ѓуљагги, јабанџи, лимонтtоз, разѓеле, ош-беш и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој конечно се определи за следните најкарактеристични заемени глаголи во балканските јазици: бастиса, преткажува, претресува од турски bastisa; егглендисува, се забавува, се занимава од турски еlrnmrk; ендиса, победи, надигра од турски endisa; есапи од турски hesap etmek; заптисува, задржува од турски zapt etmek, се инаети од турски inat etmek; кабардисува, се крева на големо од турски kabaramak; казандисува, заработува од турски kazanmak; курдисува, поставува, мести, отвора, навива од турски kurmak; ујдисува, средува од турски uydurmak.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Недоразбирањата, дилемите, неизвесностите кои владееле во Царството, колку и да биле разрешени во големите војни, кои конечно довеле и до падот на Османското Царство, не можеле конечно да исчезнат и во зборовите со османско потекло во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Да започнеме со работа, долго време се подготвувавме, сите речници на турцизмите во балканските јазици ги консултиравме, но и надвор, од нив, па ќе видиме каде ќе нѐ одведе работата?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Вистина е, но за тоа има посебни причини.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Камилски, со текот на работата, ја менуваа првичната замисла строго да се задржуваат на опасните турцизми за конечно обликување на листата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски најде и низа други турски заемки кои си го свршиле своето во балканските јазици, но чие значење не можеше лесно да исчезне, задржано или во усната и писмената народна меморија или на недоискажаното во новите зборови.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко, на изненадување на Камилски, пред да го толкува поимот гурбет, се задржа на османизмот srgn, присутен во балканските јазици, со незначителни модификации, но со главно значење на прогонство, односно протерување од земјата: Во времето на османското владеење на Балканскиот Полуостров, но и на сите територии на Империјата, се вршени често принудни, но и доброволни преселби на народи од еден крај во друг.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Така беше и со зборот гајле, со ист корен во балканските јазици со османско минато, кој се пренесе од турскиот збор gaile (а овој од арапскиот ga'i ile), со значење (без) грижа, загриженост, мерак, проблем.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И така овие османскотурски заемки, колку и да биле туѓи и многубројни во балканските јазици, доколку се вклопеле во граматичката структура на примателот, престануваат да живеат како зборови на давателот и почнуваат да живеат како зборови на примателот и како такви се покоруваат на сите граматички правила на тој јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Покрај заемките од латинско потекло, Татко не ги изостави и покрактеристичните зборови преминати во балканските јазици преку турскиот јазик од францускиот и од италијанскиот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Потем двата лика се зафаќаат со темелни семантички расправи за културолошките консеквенции од вселувањето и припитомувањето на овие зборови во балканските јазици!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XLVI Кога започнаа да трагаат по опасните турцизми во балканските јазици кои во толковните и другите речници носеа најчесто ознаки дека се зборови историзми, кои главно си го завршиле своето значење, Татко и Климент Камилски не можеа воопшто да си претпостават, по нивните сестрани потраги, колку продолжуваше мистериозното присуство на овие поими, со незавршено, изменето и разгрането значење во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски беше зачуден трагајќи по речниците колку многу турцизми се употребувале, но и натаму се употребуваат во балканските јазици за означување разни садови, како: бардак, барде, вид лонче кое служи за пиење вода (од турски bardak); ибрик, поголем бакарен сад за вода со посебно извиен тесен отвор, се употребувал уште како сад за масло и како сад во кој се топли вода, како и за варење кафе и чај.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Претстоеше за него релативен одмор во времето кога според договорот Татко требаше да реферира за останувањето во балканските јазици на безопасните турцизми како: 1. ајде, 2. јаваш, 3. кадија, 4. табиет и 5. милет.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XXX И додека Татко го гледаше Камилски како со бавни чекори и куферчето книги се доближуваше до нашата куќа, се пренесе во мислите во денот на ненадејното вклучување на Камилски во балканскиот покер во нашата куќа со Татко и неговите пријатели.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски не доцнеше со потврдата на Татковото претчувство, и тој предложи да се задржат на зборот душман, душманлак антонимично поставен кон зборот пријател, пријателство, како претходно третираната синтагма ајде, ајде јаваш, јаваш во филозофски контекст.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За да го долови подобро и подлабоко значењето на зборот инает, тој се обиде со помош на своите речници да го најде во превод во четириесетина јазици, но со ист корен го најде само во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тоа ќе се случи и со Татковото третирање, според утврдениот поредок со Камилски, на зборот табиет, табиетлија, преземен од турскиот јазик (со арапско потекло) tabiat, tabiatli, присутен во балканските јазици со значење на нарав, ќуд, природа, карактер, обичај, навика.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски живна кога Татко се задржа на зборовите пренесени од италијански и од француски јазик во балканските јазици во XVIII и посебно во XIX век.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко на турцизмите гурбет, сургун, гајрет, мошне често присутни во балканските јазици, реши, според кругот на блискоста на значењата, да ги предложи уште зборовите гајле и беља, како можна целина.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Расправата за судбината на поимот милет во балканските јазици ги одвлече Татко и Камилски, неочекувано многу подалеку, во различни области одошто очекуваа, но сепак не веруваа дека допреле до неговата суштина.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На инаетот, севапот и атерот истакна Камилски би можел да се надоврзе зборот аир, со потекло од турскиот збор hayr, а тој од арапскиот khjr`un.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Овој збор беше толку вкоренет во балканските јазици што ретко кој се прашуваше за неговото потекло, сметајќи го за автохтон.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
За полесно да се ориентира, прилозите ги подели во четири групи: прилози за време, прилози за место, прилози за количина и прилози за начин.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко не му го откриваше на Климент Камилски својот крунски аргумент за да се откажат од проектот дека турцизмите, односно османизмите во подалечните времиња, останале како единствените сведоштва за историскиот континуитет на различните народи кои живееле во османскиот дел на Балканот, заемните влијанија меѓу балканските јазици кои придонесоа во создавањето заеднички менталитет олицетворен во балканскиот јазичен сојуз.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Запре уште на зборовите: чекмеџе, фиока на маса и малечко сандаче со клуч во кое се чувале драгоцености, касета (од турски cekmece); кревет (со потекло од грчки krevet); миндер, послан и подреден со перничиња, (од турски minder); оџак, огниште, димник (од турски ocak); ќумбе, ќумбенце, печка (од персиски kmbet); мангал (од турски mangal), маша (од персиски masa) ќунк, ќунци (од турски knk).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Така настанал сурггунот, како турска варијанта на западниот поим на егзилот, односно прогонството.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко ги истакнуваше зборовите кои со векови опстанале во балканските јазици, не можејќи да бидат истиснати од нови зборови и сметаше дека на листата треба да бидат истакнати тие зборови, што беше во спротивност со првичната концепција.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Бељата е тешко заменлив збор во балканските јазици: има луѓе кои бељата си ја бараат, други се за беља родени, трети постојано куртул бараат од поголема беља!
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И Татко имаше уште многу да каже за касметот, да ја продолжи или да ѝ се спротивстави на мислата на Камилски, кој самиот како да забораваше на целта што ја постави на почетокот: да се трага по опасните османизми во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Занаетите процветале за време на Османското Царство и тие биле еден вид замена за индустријата која се развивала во западните земји.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
L Никој жив не можеше да разбере што се случуваше длабоко, длабоко во душите на Татко и Камилски кога дојдоа речиси на полпат од нивната донкихотовска борба со османскотурските заемки во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој тоа го вршеше умешно, брзо и ефикасно, што беше последица на здобиеното искуство во откривањето на најкарактеристичните османскотурски заемки за натамошна обработка според почетната замисла, но и измените до кои дојдоа во текот на работата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко внимателно слушаше, задоволен што Камилски најпосле се доближува до нивната тема за називите на османскотурцизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко го следеше неговиот поглед и не го покажуваше своето прикриено задоволство што непознатиот играч во балканскиот покер покажуваше интерес за неговите книги.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Голема беше листата на арапските зборови вселени во турскиот јазик, но Татко ги кажуваше само најчестите, голем дел во употреба во балканските јазици: абдал, абраш, ава, адет, азно, азар, ајан, ајван, ак, акал, акреп, ал, алат, алва, алка, амајлија, алва, алис, алка, амајлија, амал, амам, аман, аманет, амбар, антерија, ап, апс, апсана, арам, арач, асија, асли, астар, атер, аџаба, аџамија, ашик, ашиш, ашуре, бајат, бакам, бакла, баклава, батал, бедел, бедевија, беља, берат, бериќет, бина, боранија, будала, ваде, варак, фарак, вилает, гајле, гајда, гајрет, галиба, гараз, гурабија, гурбет, даире, дајре, дара, декика, дереџе, деф, дивит, дуња, дуќан, ѓаур, ѓезве, елбете, енфие, ербап.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Обајцата се договорија да се задржат на карактеристичните заемки коишто излегуваа од употребата во балканските јазици, но беа во употреба во европската традиција.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Метафората на лавиринтот во балканската историја требаше најмногу да му помогне да проникне во генезата и смислата на трајното пресоздавање на балканските граници, како хронична мистерија.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Сакаше првин да се задржат на заемките од турско, па арапско, персиско, грчко, латинско, француско и италијанско потекло во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски запирајќи на оваа заемка и забележувајќи ја во својот голем жолт нотес, наменет за бележење на балканските ides generales, се сети на чардакот на нашата куќа крај реката со поглед кон тврдината, кон која со Татко ги упатуваа погледите во долгите работни средби, кога запираа пред енигмата на некоја мистериозна османска заемка.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Многу називи за познатите ориентални слатки и денес се употребуваат во балканските јазици, коишто не престануваат да се приготвуваат.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко тврдеше, а Камилски тоа го потврдуваше, дека многу турцизми изворно не се турски зборови (што претпоставува само една фаза од развојот на турскиот јазик), туку влегле во балканските јазици и логично би било да се нарекуваат (јазични) османизми, додека терминот турцизми би се однесувал само на заемките од турскиот јазик.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко, висок и строен, со исправена става, со вечно благ израз на лицето, и нискиот по раст Камилски, видливо слаб, но со цврст и жив израз на лицето, чекореа по кејот на реката, упатени кон Камениот мост, како балкански Дон Кихот и Санчо Панса, понесени од нивните ветерници зборови, со ислужено значење, но цврсто вкоренети во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како што нагласив, преобраќањето на христијанското население во исламот, особено во доменот на регрутирањето на новите јаничари, ќе биде основа на најголемата дијаболизација, виктимизација, и на Османската Империја, во балканските историографии, но често и под влијание на европските?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Италијанските зборови се појавуваат во турскиот јазик, а потоа се пренесуваат и во балканските јазици, во периодот ХV-ХVI век, кога се воспоставија трговски и прекуморски врски помеѓу италијанските републики (особено со Џенова и со Венеција) и Отоманската Османската Империја.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Нашите пријатели нѐ канат на последната средба за османизмите во гастрономијата, во балканските јадења, ќе дискутираме и вечераме, теоретски и практично ќе го откриваме вкусот на задржаните османизми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
На Татко му преостануваше да трага по најкарактеристичните заемки од областа на географијата, временските појави, додека Камилски покажа расположение да ги изнесе најкарактеристичните заемки од областа на градот: архитектурата и урбанизмот, јавните и приватни згради, внатрешното уредување на куќата, трговијата и занаетите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски помалку маки си имаше да ги утврди во листата заемените заменки, чиј број е мошне ограничен.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Тој се определи за разглед со Татко и на заемките со почеста употреба во балканските јазици како: фодул, фодулук, мурдар (гнасен, нечист), фајда (корист, полза), шаитлак (доказ, свидетелство).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со текот на времето двајцата балканофили сѐ повеќе се уверуваа во корисниот правец на нивната мисија од игнорирање до прифаќање на турцизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Сите овие зборови, и покрај низата синоними коишто ги налагаше времето, остануваа и натаму во живот во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Пишувањето на романот Балканвавилонци не можеше да се замисли без повеќегодишното консултирање на фундаменталните лексикографски дела на угледните балкански автори како што се Речникот на ориентализмите во албанскиот јазик (околу 4 500 зборови со турско, арапско и персиско потекло) на лексикографот Тахир Н. Диздари, започнат да се пишува за време на неговата интернација во Италија во 1940 година (преиздаден во Тирана во 2005 г.: Tahir N. Dizdari, Fjalor i orientalizmave ngjuhn shqipe, Instituti shqiptari mendimit dhe qytetrimit islame, Tiran, 2006), драгоцениот речник на турцизмите во српскохрватскиот јазик (на Абдулах Шкаљиќ (Abdulah Skaljic, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1966) драгоцената монографија, работена со високи научни дострели на академик Оливера Јашар-Настева, Турските елементи во македонскиот јазик, (како посебно издание на Институтот за македонски јазик Крсте Мисирков, Скопје 2001), реткиот и драгоцен труд, докторската дисертација на Харалампие Поленковиќ, бранета во 1939 година под менторство на проф.Петар Скок, Турските елементи во ароманскиот јазик (со компаративен лексички приказ на сите заемки во балканските јазици објавена од МАНУ, 2007 година).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Беше очигледно дека Камилски имаше подготвено вистинско пледоаје за меѓузависноста на лингвистиката и гастрономијата, како вовед во дебатата за османскотурските заемки во балканските јазици и јадења.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Освен именките и придавките заемки во балканските јазици, Камилски си имаше големи маки и со изборот на најкарактеристичните глаголи во листата на (без)опасните турцизми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Митологијата којашто ги зафати балканските историографии во втората половина на XIX и XX век, во времето на подемот на новите држави- нации, во голема мера ја деформира историјата на Царството чие постоење и цивилизациски обележја, кои често биле заеднички со истите народи, се настојуваше по секоја цена да се избришат од меморијата на народите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Низ романот дефилира и галерија препознатливи ликови на интелектуалци од Македонија, од двете парадигми (конфесионални), но и галерија ликови од јужнословенските и балканските интелектуални средини, кои на овој или на оној начин учествувале во балканското вавилонско прашање.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Авторот имаше чест да ги познава академик Оливера Јашар-Настева и академик Харалампие Поленаковиќ овие две маркантни личности да дели незаборавни моменти со нив, да им се восхитува на нивната ерудиција, мултиетничка и мултикултурна проникнатост не само во балканскиот јазичен сојуз туку и на неговото разгранување во сите други сфери на животот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски прв сакаше да предложи листа од сто најопасни турцизми во балканските јазици со османско минато утврдувајќи според интензитетот на опасноста сукцесивно да се разгледуваат, збор по збор.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски се обиде уникатното значење на инаетот во балканската архетипска ментална конституција кај одделни народи посебно, да го поткрепи и со неколку фразеолошки докази.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Откако Татко, реферирајќи за овие зборови, му ги изложи основните податоци, за нивното присуство и попатни лексички и семантички метаморфози на балканските јазици, надоврзувајќи се со претходно третираните поими (ајде-јаваш, јаничар, зандана, кадија...), со кои беше во голема мера претставено владеењето на Османската Империја, рече: Отсекогаш владеењето најмногу зависело од табиетот на врвниот владетел, отколку од институциите под него.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Немаа и обајцата конечен став какво место ќе заземе овој поим во нивната листа на (без)опасни османизми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко планираше крајот на работата да биде теоретски и нагледен, односно да биде означен со заедничка вечера со мени од нивната листа на најрепрезентативните јадења со османскотурски заемки кои беа задржани во балканските јазици и кујни.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Но оваа целина можеше да се дополни со други слични зборови.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски најде меѓу називите за одделни делови на постелата и неколку карактеристични заемки останати во употреба во балканските јазици до денешни дни како: душек, постела (од турски döşek); јорган (од турски yorgan); јастак, јастаче, јастук (од турски уаѕtk); чаршав (од персиски çarşaf) со поширока употреба како чаршаф за душек, за јорган и покривка на маса и слично; калаф, навлака за перница, а во поново време преслека на тапацирани делови на мебелот (од арапски kalif).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко го следеше секој негов поглед и на крајот очекувајќи бездруго да му се обрати, тој рече: Што имаш да кажеш против првиот предложен збор јаничарите, јаничарството, јаничаризам, за да предложиме тој конечно да биде избришан или не од употреба во балканските јазици, ако се прашаме ти или јас, односно обајцата?
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И во XVII век е уште поголемо присуството на турцизмите во балканските јазици, се среќаваат и следниве: ама, арамии, бакар, бериќет, бучук, денк, ѓум, зарар, ибрик, казан, кат, кубе, кутија, машала, менгеме, муштерија, памук, пари, ракија, руба, сакаш, сандаци, саан, синија, тава, тенџере, тепсија, теслими, фрча, хич, чифлик, дајак и други, а има и голем број зборови што означуваат разни видови занаети и занимања: бојаџии, казанџии, самарџии, сапунџии, кираџии, кујунџии, меанџии, симитџии, терзии, ќурчии, чакшири, чешмеџии и други.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Со денови трагаа по речници на турцизмите и османизмите во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко продолжи, откако Камилски голтнуваше од имам бајалди: Но, да се вратиме на ова јадење имам бајалди, толку присутно во балканските кујни.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Впрочем, и никој, освен тие двајца, не знаеше со каква потрага се нагрбиле двајцата непоправливи Балканвавилонци.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Веруваше дека вредеше да се верува во балканската комплексност во која се криеја знаците на надежта.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Стравуваше Татко, кој беше навлегол длабоко во балканската историја, со својот живот и со своите потраги, да не ја релативизира опасноста од натамошното постоење на јаничар, овој, според него, најопасен збор не само на Балканот туку и на светот.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Како во еден јазик, така и во гастрономијата, се мешаат составните делови од културите на различни народи, цивилизации.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Се договорија уште да сугерираат нови примери на синтагмите, според примерот ајде, ајде јаваш, јаваш.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски беше изненаден од големиот број позајмени именки од османскотурски во балканските јазици.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Камилски предложи тој да трага по заемките на фауната во балканските јазици: дивите и домашни животни, птиците, рибите.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски, иако добро знаеше дека Татко пренесува мисли од книги за смислата на постоењето или непостоењето на турските заемки во балканските јазици, со кои како да сакаше да ја релативизира нивната акција, остануваше упорен на своите аргументи да ја продолжат мисијата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Општиот назив продолжи Камилски за специјалниот вид ориентални теста попарени со шербет е зборот татлија (турски tatli), а познатите заемки за означување разни видови татлии се: баклава (од турски baklava), реванија, раванија (од турски revani), кадаиф (од турски kadaif), шеќерпаре (şeker pare); тулумба (од турски tulumba).
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Татко и Камилски уште долго време се договараа доцна во ноќта, до утрина, каква постапка или, како што велеше Камилски, каков метод ќе изберат во издвојувањето, односно во селектирањето на стоте најопасни турски, погубни османизми кои се појавуваа во балканските јазици и ѝ се закануваа на иднината на нивните потомци.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Во најширока смисла на турцизмите, размислуваше Камилски, аналогно на присуството на арабизмите и персизмите, турцизмите би требало да се нарекуваат ориентализми.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Климент Камилски имаше уште многу податоци од западните извори за јаничарството, но Татко го потсети дека беше време да се задржи на главната цел на нивниот проект: дали во списокот да се задржи овој збор и неговите деривации во балканските јазици, зашто ги очекуваше работа врз уште многу други зборови.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Ова е смела теза, мој пријателе, зар ќе се спротивставиме на сите балкански историографии.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
И ти би можела да се вклучиш во вечерата.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
XLIII Татко во ниедна варијанта не можеше да замисли дека османскотурските зборови со веќе излитено значење, но сѐ уште присутни во балканските јазици, толку силно ќе ја разбрануваат неговата меморија од цариградското време на младоста.
„Балканвавилонци“ од Луан Старова (2014)
Мојата баба како да беше одраснато сираче, небаре вградена во куќата крај Езерото, како во една поприфатлива и почовечна варијанта отколку во балканските легенди, во кои млади мајки се вградуваа во темелите на видни градби, за да се смилуваат злите и кобни сили да ѝ ја поштедат градбата од мистериозно уривање.
„Амбасади“ од Луан Старова (2009)
Тој всушност сакаше да укаже токму на натрапниците во балканската историја! На нивните вознеси и заблуди, на илузиите и апсурдот. Колку погоре, толку потрагично.
„Амбасади“ од Луан Старова (2009)
Неговата диплома, како во невозможна дипломатска мисија во татковината на животот, го спасуваше животот на семејството во балканската егзилска одисеја, без никогаш да ја открие својата Итака И конечно во стратегијата на спасувањето на своите деца и семејството во егзилската емиграција, покрај неговото речиси фанатично молчење за своето минато, кое според некои негови претпоставки можеше да биде опасно за неговите пет синови и едната ќерка, тој внимаваше тие да се определуваат за училишта и факултети кои го заобиколуваат затворот, како што нагласуваше во ретки прилики.
„Амбасади“ од Луан Старова (2009)
Поимот сага е условно употребен во балкански и семеен контекст зашто неговата генеза потекнува од раскажувањето за исландските кралеви.
„Амбасади“ од Луан Старова (2009)
Да ја создаваш историјата, да станеш нејзин дел, пишуваше во воведените страници на својот ракопис, значи да се стремиш и кон величина и траење, односно да гледаш на времето повисоко!
„Амбасади“ од Луан Старова (2009)
Учеството на Мајка во балканската историја беше директно, посебно низ историјата на нејзините страдања во спасувањето на децата, на семејството, во времето на војните и на преселбите, додека Татко речиси целиот живот ја пишуваше својата незавршена Историја на Балканот низ падовите на империите.
„Ервехе“ од Луан Старова (2006)
Успевајќи да ја постигне целосната лаицизација во семејството, која хронично недостигаше во балканските кревки институции на владеењето, на верувањето, таа остануваше немоќна да го разбере постоењето на границите помеѓу луѓето.
„Ервехе“ од Луан Старова (2006)
Така придонесот на Мајка во балканската историја останува единствен, него не ќе го најдете ниту во една победничка книга или во некој учебник на која било држава на Балканот…
„Ервехе“ од Луан Старова (2006)
Не ми беше лесно да го разберам Мајкиното учество во балканската историја, посебно односот кон сложеното „албанско прашање”, како и кон границите, тие проклети линии на делбите, таа пајажина пред и околу луѓето, како што таа често, гласно или шептејќи се изразуваше за нив, особено откако ја напуштивме родната земја и станавме засекогаш емигранти на животот.
„Ервехе“ од Луан Старова (2006)
Се наоѓаа на крстопатот на своите спомени, во балканските времиња збиднати во далечната 1917 година, кога Татко, на прагот од младоста, ја започнуваше својата долга линија во егзилот, својата отоманска и турска врска, а Мајка, во цутот на детството, ја започнуваше својата „грчка врска“, во Солун.
„Ервехе“ од Луан Старова (2006)
Вистинските книги во балканскиот семеен егзил се сметаа како столбови на нашата куќа.
„Ервехе“ од Луан Старова (2006)
Му се молам на бога да ме врати здрав и жив дома, како тебе во Балканските војни...“
„Злодобро“ од Јован Стрезовски (1990)
Учителот Стамен потекнуваше од семејство кое во сите војни се обезглавувало, но пак некој, како израсток од пресечено дрво, го обновувал родот: прадедото му загинал во борба со турските зулумќари што го ограбувале селото; дедо му загинал како комита во Илинденското востание; татко му учествуваше во Балканската војна, и по протерување на Турците, отиде во Солун да работи каде што го поведе и Стамена да изучи некоја школа.
„Злодобро“ од Јован Стрезовски (1990)
Донесе чај што го вареше во балканскиот самовар, чај што го оддалечуваше сонот и ја разбиструваше мислата.
„Патот на јагулите“ од Луан Старова (2000)
Беше во Цариград во рајски времиња, а се врати во балканскиот пекол, завлечен подоцна и во принудниот балкански егзил.
„Потрага по Елен Лејбовиц“ од Луан Старова (2008)
Не оти Татко можеше да предвиди дека ќе дојде до жесток судир помеѓу Тито и Сталин, па сталинизмот ќе ја извиши најнепреодната граница во балканската историја помеѓу новата таткова земја Југославија и земјата на братовото останување, родната Албанија.
„Атеистички музеј“ од Луан Старова (1997)
И четворицата од блиската маса, откако ги послужи келнерот со нова тура гроздова ракија, стануваа побучни. Стануваше живо во балканската крчма.
„Атеистички музеј“ од Луан Старова (1997)
Вратите на градот преку кои се влегуваше во балканска Европа и преку римскиот пат Виа Егнација, се стигнуваше преку Цариград до Индија, беа обраснати во бурјан.
„Атеистички музеј“ од Луан Старова (1997)
Централата прераснуваше во балканска оракула која ги кажуваше, одредуваше новите жртви, располагајќи со нивните души, ги распоредуваше нивните судбини, располагаше со нивните души трагајќи по нивните тајни во грозоморните истраги.
„Атеистички музеј“ од Луан Старова (1997)