ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Тој често стоеше очи в очи со клучните настани на балканската историја.

Фигурата на таткото, ерудит и добар познавач на балканската историја, придонесува за пробив на романескното, на имагинарното на фикцијата низ уверливото раскажување и посебно кога целосно ќе се наложи козарот Чанга, чија сирова добра смисла и приврзаност за селскиот живот ќе придонесат тој да се здобие со амблематски ореол.

Авторот преку козата успева да го претстави контрадикторниот и анархичен дух на Балканот во една фасцинантна парабола, како посебен европски прилог во успешното претставување на комплексната балканска историја.

На Татко му се мешаа семожни мисли во неговата свест, од толку надојдената поројна река на балканската историја, кога возот бавно запираше во битолската железничка станица. Пискотот на локомотивата го оттргна од неговите далечни мисли...

XXIX Во силната и ненадејна врева на балканската историја на Татко најдобар сојузник му беше тишината.

Живееле во тој мал микрокосмос какво што било маалото како во тврдината во која го бранеле својот опстанок со голема меѓусебна толерантност и солидарност во неизвесните времиња на балканската историја.

Овие документи, кои ја немале судбината да се најдат во централните цариградски архиви, сметани од локален карактер, ќе бидат драгоцени сведоштва за некогашните времиња.

Веруваше дека во зборовите на народите со мешана судбина се кријат енигмите на балканската историја.

Куќите во маалата биле преку авлиите поврзани со мали капиџици, односно вратички на ѕидот помеѓу две куќи.

Колку ли пати пресилните зборови биле причина за братоубиствени војни во балканската историја?

Татко, кој во животот беше на вистинско јазично распаќе, тоа најдобро го чувствуваше.

Во еден период, Камилски, кој повеќе од сите други во Архивот, а може да се рече и пошироко, може да ја оцени вредноста на сиџилите и улогата на Татко во нивното откривање и обработување, во момент на восхит, откако прочита еден султанов ферман, значаен за расветлување на балканската историја, восхитено му рече на Татко: Во сиџилите почива времето!

LIV Татко и Камилски, колку и да чувствуваа некакво задоволство од тоа што нивниот проект се наоѓаше при крај, имајќи доволно избрани заемки за да ја состават конечно листата на (без)опасните турцизми, не ги напушташе заедничкото чувство што не си го признаваа еден на друг дека можеби станале заложници на уште една лажна идеја, чии жртви обично стануваа големите балкански автодидакти.

Метафората на лавиринтот во балканската историја требаше најмногу да му помогне да проникне во генезата и смислата на трајното пресоздавање на балканските граници, како хронична мистерија.

Стравуваше Татко, кој беше навлегол длабоко во балканската историја, со својот живот и со своите потраги, да не ја релативизира опасноста од натамошното постоење на јаничар, овој, според него, најопасен збор не само на Балканот туку и на светот.

Според Татко, само со овој збор можеше да се раскаже балканската историја.

Но стануваше очигледно дека Татко сакаше да посочи пример на одбрана космополитска личност од балканската историја од османското владеење, во која откриваше и модел за својата балканвавилонска судбина, која можеше да му биде блиска и разбирлива и на Климент Камилски.

Татко само се насмевна, Камилски се врати на своето место и продолжи: Вие со вашето откривање на битолските сиџили ја задолживте балканската историја во нејзините јужни земји.

Во лавиринтската тепсија на баклавата ќе бидат запишани многу горчливи страници на балканската историја.

И така продолжуваше балканското пријателство на Татко и Климент Камилски, зајакнувано од нивните обединети балканвавилонски библиотеки во пресрет на новите предизвици на балканската историја...

Претставените зборови задираа длабоко во балканската историја, опстануваа во различните балкански јазици со отомански османски примеси, како живи елементи, кои не беше лесно да се искоренат.

9. БАКСУЗ.

Како да бев наследил дел од балканската историја со која Татко не можеше да излезе на крај и ми ја оставаше на разрешување, во мојата младост, сѐ до доцните години на животот.

Му говорев за мојата мајка на која посветив еден цел роман, (објавен во циклусот во кој ќе се најде и романот Амбасади) со нејзиното име и презиме, која беше секогаш пред балканската историја.

Тој всушност сакаше да укаже токму на натрапниците во балканската историја! На нивните вознеси и заблуди, на илузиите и апсурдот. Колку погоре, толку потрагично.

На синот- наратор, кој ја наследи татковата библиотека, враќајќи се од своите дипломатски мисии, како амбасадор на двете држави кои во голем дел го обележаа животот на бегалското семејство - Југославија и Македонија, кои го ширеа кругот на семејниот егзил, продолжи да трага по преостанатите тајни во татковата библиотека, кои не можеше да ги провери во животот, посебно обземен од наследената таткова опсесија да трага по тајните на владеењето, за кои балканската историја нудеше безброј искуства.

Во текот на моите дипломатски години се најдов во Типаза и Картагина, двата доминантни топоса на медитеранските екстази и историските негации кои се во генезата на филозофијата на апсурдот во универзумот на Албер Ками.

Тој ги продолжува татковите илузии, во соочувањето со новите налети на балканската историја во двете последни декади на XX век, кога пишувајќи трага по патот на враќањето од егзил, односно пристанува во дотогаш земјата без враќање Албанија, по падот на сталинизмот и енверизмот, односно последниот бастион на комунизмот на Балканот и во Европа, го остварува сонуваното враќање, како почесен граѓанин на родниот Подградец, на брегот на Охридското Езеро, во Албанија.

Во мојот живот ја наследив и јас близината на локалните раководители на јужната Народна Република Македонија, потоа на другите владетели како Тито, па подоцна во моите дипломатски години покрај Бургиба и Јасер Арафат, Франсоа Митеран, Марио Суареш, Хуан Карлос Втори II, во чија близина ќе се најдам од 1984 до 2000-та.

Имаме само една Мајка и тоа засекогаш... Му ја искажав својата согласност.

Мојот пријател Едгар Морен, умее многу поуспешно од мене да ги вреднува високите книжевни достигнувања на Старова, автор на една магистрална книжевна хроника за едно семејство во текот на XX век што претставува несомнен придонес за нас западните Европејци подобро и подлабоко да ја разбереме балканската историја низ впечатливи филозофски метафори.

Се обидував, да ја споредам својата судбина на балканскиот дел на Медитеранот, на Охридското Езеро, како негов некогашен дел со камиевската во потрагата по енигмите на природата и забрзаните одговори на историјата, посебно балканската историја, како и реакциите на големите поети на светот, кои овде ќе минат неколку рајски денови(Андре Френо)...

Да ја создаваш историјата, да станеш нејзин дел, пишуваше во воведените страници на својот ракопис, значи да се стремиш и кон величина и траење, односно да гледаш на времето повисоко!

Имаме значи предочување на персонажа што персонифицира профил од балканската почва, во која се втиснати бројни тајни на страдањето: „...во тие бујни, побелени коси се криеја големите архиви на балканската историја на нашето семејство во егзил” – бележи авторот.

Не ми беше лесно да го разберам Мајкиното учество во балканската историја, посебно односот кон сложеното „албанско прашање”, како и кон границите, тие проклети линии на делбите, таа пајажина пред и околу луѓето, како што таа често, гласно или шептејќи се изразуваше за нив, особено откако ја напуштивме родната земја и станавме засекогаш емигранти на животот.

Во тие бујни побелени коси се криеја големите архиви на балканската историја на нашето семејство во егзил, на илјадагодишното страдање на Балканот.

Во својот живот таа мораше да се соочи со сите противречности на балканската историја, од верска, од етничка, од јазична, од традициска, но и од секаква друга природа.

Наспроти сите притаени сопирања од страна на Татко да појде во родната земја, Мајка беше решена да се најде и на жртвеникот на враќањето, небаре сакајќи, со самото минување на границата, да ја обезличи, да нѐ ослободи од нејзиното митско присуство во нашите животи, да го наложи чинот на враќањето како нормална состојба, како и за сите други луѓе на земјата, како нејзин реванш над балканската историја.

Учеството на Мајка во балканската историја беше директно, посебно низ историјата на нејзините страдања во спасувањето на децата, на семејството, во времето на војните и на преселбите, додека Татко речиси целиот живот ја пишуваше својата незавршена Историја на Балканот низ падовите на империите.

Мајка, во својот живот, пролеа многу малку солзи така што, ако се откриеја поводите за нивното создавање, ќе можеше, на чудесен начин, да се дополни семејната историја, балканската историја.

Како што Мајка ги задржуваше и ги смируваше пресилните зборови во својата градина и во тврдина на молскот, така во задржаните солзи ги задржуваше пресилните удари на балканската судбина и на балканската историја.

Меѓутоа, при секој обид да ги разбере историските процеси, карактеристични за сопствениот народ и за неговата историја, постојано се соочуваше со неизбежните парадокси кои како да го обесхрабруваа да дојде до јасна, разбирлива интерпретација на балканската историја.

Со својот моќен молк, ја совладуваше вревата на пресилните зборови на непредвидливата балканска историја.

Да, таа ѝ се спротивставуваше на балканската историја, носена од некакво инстинктивно чувство за одржувањето на животот на семејството, на своите чеда во прв ред, а Татко се обидуваше да ја разбере, да ја толкува балканската историја, да ја спитомува.

Така придонесот на Мајка во балканската историја останува единствен, него не ќе го најдете ниту во една победничка книга или во некој учебник на која било држава на Балканот…

Таму каде што за Мајка завршуваше балканската историја, за Татко можеше да почне.

Но Мајка имаше и своја „грчка љубов” која се роди во душата во раните години на нејзиниот живот и која содржеше лични тајни кои беа често во расчекор со Татковото поимање на балканската историја...

Така си ја разбираше Мајка балканската историја.

XXIII Мајка својот живот на Балканот го делеше на два дела, јасно обележени од балканската географија и од балканската историја: на живот минат на едната страна од границата, во родната земја, и на живот минат на друга­та страна од границата, односно во туѓина.

Оваа библиотека со книги за козите, за јагулите, за јаничарите прераснуваше во мит, во библиотека на митови, во која се криеше балканската историја.

Не оти Татко можеше да предвиди дека ќе дојде до жесток судир помеѓу Тито и Сталин, па сталинизмот ќе ја извиши најнепреодната граница во балканската историја помеѓу новата таткова земја Југославија и земјата на братовото останување, родната Албанија.

И во наредните педесет години од балканската историја на неговиот живот, вешто го криеше цариградското време, средбата со Ататурк, херојското време на неговата младост.