ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

На Велигден ја поврати причесната уште в црква оти таа му се издиши кога се заврте назад.

Започна тивко, ненаметливо. Прво со жените на улица, на фурна, во бањата, в црква: Оздраве ли детето, пише ли синот од војска, како е зетот, внуците, убава метла си купила, стомни, пиперки, рано дојде зимата...

„Е да ми простиш, и јас се имам посрано в црква, и тоа сигурно пред тебе“.

На сон Севда се најде в црква. На патеката меѓу гробовите по која жените се враќаа од црква со запалени свеќи и се раштркуваа меѓу гробиштата секоја одејќи на гробот на својот близок да му запалат свеќа.

Убаво беше да однесеше една ока масло в црква да му го палеа кандилото за денов. Здрамите си (Пие)!

Ми се стори уште постар, пожален. Господи, мислев, неговото лице еден ден мајстори ќе го цртаат в црква.

Штом поминуваа крај неа, ѝ се поклонуваа и оние што одеа в црква и оние што од неа излегуваа.

Во неделите наутро одел в црква и слушал нејасни попски песни а попладне спиел со некоја вдовица.

Ме заборавија кога Илчо Просинек почна да раскажува како бил млад роб кај некој трговец Евреин во Солун, слугувал, продавал газија, сапун, сол, суви риби, зашеќерени бадеми и урми, ги миел во саботните попладниња тркалата на стопановиот пајтон, ги тимарел коњите, метел, окопувал јаболкници и лилјачиња, прередувал ќерамиди, хранел пци и мачки и чувал кадрави деца.

Молк. Како в црква. Уште како го разбираа онојго, сите тие, дури ни најголемите шерети не направија за тоа ниедна шега.

В црква и на гробишта, вели, нов пат ќе води, пругоре низ сокакот Дамчески и Џокоски, а сите кои живеат во Дупка и на јужните падини на Станкоски Рид в црква и на гробишта ќе одат по нов пат, сами што ќе си го разгазат - одовде, накосо, над училишната и општинската ограда.

Отсега натаму на гробишта и в црква ќе се оди само по еден пат, пругоре по сокакот што ги дели Џокоските и Дамческите.

Подаи на... м!... Одежди за в црквата да имами. И какво то у ...чи! Го...спод!...

Чупите одбија да одат и да ја чистат Латинската Црква, заедно со браќата и сестрите се противставија да се празнуваат Божиќ и Велигден, не даваа да се вапцаат јајца, одбиваа да се венчаваат в црква, со поп, туку одеа во Тополчани во општината и таму матичарот ги регистрираше.

Луѓето одново почнаа да си идат и да си одат на гости, чупите одново почнаа да ја чистата Латинска Црква, момчињата одново почнаа да одат со овците и во полето и в црква.

Нашол една калуѓерска шапка и една долга реса; зел едни црни броеници подолзи од него, та отишол в црква кај амбарот, што збираа црковната пченица и застанал спроти дупките, од кај што излегуваа многу глувци и ватил да се крсти и метании да чинит и да 'и тргат броениците зрно по зрно и да викат што да викат што да можи и не можи: - Господи, помилуј! Господи, помилуј! Господи, помилуј!

И пак работеше: вршеше, вееше, ронеше пченка, колеше свиња и на децата им ја бацуваше чурилката, за да не се мочаат в постела. Ја варосуваше куќата, одеше в црква, ветуваше масло и свеќи и се крстеше.

Никој ништо не зборува, а се гледа дека секој сака да праша дали и в црква може да влезе болеста.

Првото сигурно им е на кршатавањето в црква.

Живееме, се прпелкаме. Ќе дојде недела, ќе истребам грав, ќе го сварам и ќе појдам в црква на гробишта.

Власта одамна не се жени в црква. Одамна, верувај ми“.

„Водив, ти бутна револвер в џеб“, му рече Јага , „Денес е празник, сето село е в црква. Што си смислил?“

- Нешто убаво си шепотиш, домаќинке моја, па лицето ти е светнато. Ајде, стани, време е за в црква. ***

Ѕвезда ќе оди со другачките до коријана билје да наберат. И за домата, и за в црква.

Сите осум дете ѝ загуби. А девета ламја избегала. Избегала в црква Аранѓела.

Восочина за свештите, ој. Племенчиња за в црквата, ој.

Ами как, ногу ми е гајле пак! Та он ни женет ни армасан беше, ни в црква, ни дома.

Бабата Каља Тушева, редовна и најрана посетителка, веќе прави метании пред Богородица и ѝ се моли да ѝ го поживи сина ѝ и внучињата; дедот Бале — и тој му пали свеќа на Ристоса и го моли да му ги прости греовите што излага толку моми и невести за мажење и што зеде некоја и друга лиричка од такви како Илка Сукала, дедот Мисирлија — не може да најде невести за синови му и почна редовно да доаѓа в црква и да се моли на сите светци; на бабата Цвета Батанџиева невестата ѝ нема малечко еве седум осум години, та и таа клечи пред Богородица и ја моли.

На Велигден рано в црква одат само старците, стариците, мали деца, момчиња што си дошле од овци, од говеда и моми што сакаат да се причестат.

Но затоа пак денеска, на пладнина, се оди в црква со леб, со подароци, ракии, вина, мезиња и тука им е местото на сите. Особено на момите.

Доста го спреми девојчето дури Митра се промени, го наполни белиот ѓум топла вода, и ѝ го даде на Гуца Митрина да го носи до црква, та тргнаа трите „мили“ роднини за закон божи — в црква.

Дедот поп, како што му е редот, остана последен в црква.

Во нејзината мисла веќе ѝ се виде Неда како стои в црква на певницата и псала пее поарно од Куша,како им пишува писма на сите жени што имаат на гурбет мажи или синови, па си ја замисли во поповски одежди како служи литургија, но се сети оти жена не може поп да биде, и се запре на мислата барем попадија да стане и да му помага на попот во некои работи. ***

Ако не е излезена, ќе прилегне да ја дочека, та да оди в црква, да ги извести верните за големиот празник — воскресението на божиот син.

Церемонијата се сврши брзо, бидејќи на Велигден нема многу пеење в црква.

Но зборовите на мајка ѝ како ќе биде утре само таа в село писмена; како ќе може да чита „големи книги"; да пее в црква та дури и писарка на спаијата може да му стане и да вади добри пари, — сето тоа ѝ даваше кураж да издржи и редовно да ја посетува школата.

Бидејќи Ристе Бојанин не одеше в црква ни наутро, ни со подарок, Бојана беше ослободена од таа должност и спа до сонце огревање.

Стојо однесе на Велја сабота мазник зелник, јајца, сирење, сланина, a еве веќе имаат и млеко од кравите и козите,; ќе го прават Велигден со Трајка таму, а Илко ќе оди в црква да се причести и да се замеша во еснафот.

Ни Доста не беше баш чиста за в црква.

И Доста строго си се држи за адетите. По првото буле Нешка веќе меси и поскура за в црква, пак за здравје.

На неделата, или и пред недела, крштаваат сиромасите што не одат на пазар нарочно за крштевање ќе купат по некое бришалче од анот в село, ќе го внесат детето в црква и од црква — дома; бабата и нункото колку за адет ќе каснат и ќе си одат без голем калабалак и мастраф.

кудрет — материјална состојба, богат, сиромав кумиш — види кудрет купел — казанче в црква во кое ги крштаваат децата купална — соба в црква во кое ги крштаваат децата кутмач — првото млеко од крава напарвено со јајца се здебелува — пресипка кутол, кутел — мера за жито 10 оки кучило — дете кое се мрази — омрзнато дете к'т — оскудица, недостиг ластикини — лаковани чевли латвица — врч, ќуп, земјан сад, големо грне лачаи — одделува лачка — оговара некого што не е заслужил лилјак — јоргован лимја — пуста гора, невратило, бестрага, џенем

Од попот доби благослов и наредба да оди во црквата, да ја земе кадилницата, оти и жарот веќе стаса во оганот. Со кадилницата в раце дедот поп и Кушо влегоа в црква.

Мајката си го зеде, и пак, како поп Трајко што ја праша нунката в црква, запраша: — Кажи, нунко, име. Стојанка со полна уста одговори: — Неда!

Така тој ги викаше: книгата, петрафилот, крстот и китката од босилок што беа секогаш во торбата, и ајде — долу сред село за в црква.

Зашто? - не знам и ја сам, А сега, о книги, не често отивам В црква, не тврд је мој дух, Матна је моја молитва и често ја бивам До светоста нем и глух.

Дејко настојува да појде првин в црква, но тие му велат: - Поважно од сѐ сега ни се полковниците...

Кметот и учителот влезени се во дворот кај рибарот Дејко, го запираат да не оди в црква, туку да подготви ручек за полковниците.

Израдуван отец Иларион што Рогле не избегал од келијата, го зеде за рака и му рече: - Ајде, чедо, со мене в црква...

И притоа качен на коњ и дрвце пијан.

- За кој Господ станува збор! Нели му влезе в црква? Заборави?

Одев да им светам вода. Да им ги крштевам децата. Да им пеам в црква.

Клетвата фрлена в црква, од Везирот и нему послушните поединци и групи не фаќа корен.

Сега е добар. В црква не оди. Седи дома, пцуе, се држи за градите и многу кашла.

Во оној син фустан и со бела шапка. Само чевлите не ѝ ги видов.

„Васј“, вели тој, „мојот Бог го оставив дома. Или тој ме напушти. Не знам. Што барам јас в црква?“

„Подобро оди в црква, запали свеќа, таквите нешта се за разговор со Господа“.

Тој ден, за кој ти зборувам, татко ти не попушти. Не отиде в црква. Ниту тој ден, ниту многу други недели.

„Бев в црква. Запалив свеќа. А до мене Анастасија, на Иван Степанович.

„Не слушна што реков?“, го прашувам. „Рече дека татко ти се подготвувал за в црква“.

И нему еднаш му го реков тоа : „Семјоне, недела е, велам, кај нас во недела наутро божјите луѓе одат в црква. Татко ми веќе се подготвува.“

ТЕОДОС: Ќе си направам дома параклис... Икони, кандила...

ПОЦКО: (По него, крстејќи се со широки гротескни движење.) Господе боже, кога овој будалест син не ме остави сам да си поможам, поможи ми ти, господе, дај ми кум каков си сакам, па ќе ти запалам в црква свеќа како греда!

ТЕОДОС: Ме покапале в црква со свеќа... Си прават ќеф... Гледај, Параскево, влакненце...

ЦОНКА: (По него.) Поцко, синко, не прави такви шеги со господа! Слуша тој и кога шепотиш, знае и што ќе помислиш.

Ни в црква повеќе не одам.

црвената: пламливи, избувливи луѓе: што на ум, што в срце - тоа на уста, за една болвосерка - туриваат каца со мед; им пререче ли нешто, им се пикна во зборот, не ги поддржа, не им одобри - повеќе за тебе не држат, те замразуваат; додека имаат мака на алтан-терезија те држат, кога ќе им помине маката, за старо тенеќе те даваат; само тие како да постојат во селото; соседите ги тераат да ги врзуваат кокошките, а тие кучињата свои ги пуштаат кај што сакаат; кога ќе се впипрат во лицето - запелтечуваат; ако ти е фрлена шега, подбив, мунѕа - од нив е; се зафатија ли со нешто, наумија ли нешто - или ќе го сторат или раката ќе си ја отсечат; жолтата: колебливи во очи, во држење, во однесување; многу сакаат да слушаат, да чујат сè, а ни трошка нешто од себе да речат; во расправиите бегаат, не сакаат тука да се најдат; дома глас не им се слуша, како да не се живи; за мала работа трчаат кај соседите за совет; кога ќе им влезеш в куќи, не ги фаќа паника, ниту брзаат да те почестат; ако дедо им бил говедар, козар, питроп, полјак - таткото и синот и внукот се тоа; по гробиштата кога сите лелекаат и плачат, тие ги гаснат свеќите да не се трошат до крај; секогаш одат со навалени глави загледани во земјата како да бараат нешто што изгубиле или пак што загубил друг; кафеавата: рано легнуваат, рано стануваат; тешки во одењето, тешки во зборот; само за себе живеат; што било, како било - во нив останува; дома со седење те пречекуваат: ќе те измерат: кој си, што си, па ќе станат; за многу работи се прават дека не чуле; она што е нивно не го даваат на друг да се послужи; устата им испушта мед, а срцето пелин; кога ќе им дојде невеста во куќата, или ќе ја претопат - табиетот да им го земе, или клоцата ќе ѝ ја удрат; имотни се, но со прсти стегнати, кајафлии не се расфрлуваат и не арчат многу: дури и кога дечињата наутро ги празнат мешињата, ги празнат во дворот - да имаат што и кокошките да колвнат; избегнуваат кај што не им е по ќеф или кај што шерепере се зборува; жените со плетиво одат в поле, в планина, в црква, на молзење, в град по купување; кога даваат совет, не ти кажуваат сѐ докрај - нешто и за себе задржуваат; ако те засакаат - виделе нешто во тебе што им се допаѓа; кога ќе им се случи нешто лошо во куќата, одмерено плачат; кога се болни, не ѝ веруваат на болеста; со неа шетаат, со неа работат, со неа по веселби одат; ја носат, а гледаат кому да му ја прилепат; розовата (шеќерлијата): чаламџии, фодули, самобендисани, а купи ден - помини; на оро први; те сакаат додека имаат мака; јајце да варат, надвор го варат - да ги гледаат сите; од надвор куќата чиста, паќна, што се вели: азна, а внатре празна; што да се случи во селото - први разбираат; во разговор ќе те префрлуваат од рид на рид, ќе ти тргаат фурки - в очи ќе те лажат; не држат многу до зборот: речи - одречи; ти даде ли нешто, сите знаат; новата кошула ја облекуваат врз старата: кој да види да завиди; први се за гости, за јадење, за пиење, а кога ќе им дојдеш дома - им поминал светецот!

И кога пак на грчки ѝ го читале писмото за двајцата внуци кои лани останале меѓу карпите на Клефтис во Грамос, дека и тие јуначки отстоиле за славата на Грција, тогаш нејзиното срце не дознало гордост, не почувствувало достоинство, туку се згрчило во непреболот и во навредата затоа што тие, имајќи своја земја, свои корени натопени со крвта на толку други јунаци, во писмата и пишувале оти загинале како Грци за Грција, а неа затоа што не го знае грчкиот јазик и в црква не го разбира попот грчки и не знае на грчки да му се моли на Бога, ја презираа.

Тој в црква никогаш не отвораше уста. Ама ниту да зине.

Виде ли или си чул некој да ја моли власта за тоа што моли в црква? Не! А знаеш зошто?

За добрите денови - за црковни празници, именденови, крштевки и селски панаѓури, за гости и за праќање аскер и во туѓина, од чисто брашно, само пченично, се месеа погачи, кравајче, пред Велигден - леб наутлија и за в црква - прескури и пупчиња - жените им ги раздаваа на децата по завршената богослужба.

Албанскиот муслиманин често се женел со рисјанка, а таа со ќерките одела во џамија, а пак тие со мајка им муслиманка оделе в црква.

Петтиот ден татко ми се врати. Како што знаев- дојде право в црква, пред зајдисонце.

- В црква да ми го донесеш- рече Петре и тргна напред.

Братучедите се погледнаа, се пристеија дека по село се зборуваше оти попот в црква никој не го разбира зашто немечки пеел, велеа селаните. Попот Брезничанец, ама грчки учен.

- За утре, - рече Србин, - В црква ќе се одело. Во Богородица Коленовска.

Таа знае дека Пелагија со болка се разбудува на тој ден, постојано како да ѝ е лута на Богородица, ама нели си простија една со друга кога прв пат ја однесе в црква?