ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Животот крај реката беше извесна утеха за изгубеното езеро, но селидбите секогаш беа неизвесни и проклети, нешто одземаа, друго донесуваа.

Но одговори тој немаше ниту тогаш крај езерото, ниту сега, пред оваа стерна крај реката.

Кога минувавме, запревме пред нашата куќа, крај реката, и од силна радост, за да нѐ слушнат сите, ја запеавме песната што тогаш најмногу ја слушавме, а чија порака не ја знаевме и не можевме тогаш, а и подоцна да ја разбереме: „Америка и Енглеска биќе земља пролетерска!“

Чанга, спроти денот „Д”, ги повика сите козари, ветерани и млади, козари со убиени кози, козари со покани да дојдат во дивиот дел на големиот градски парк, крај реката, со семејствата, да го прослават неговото враќање со козите.

Излеговме со Сталинка и другите кози крај реката небаре сакајќи да ја провериме најновата историја.

Поради козите, нашето маало крај реката, од Дрвениот мост па сѐ до паркот, луѓето го завикаа Козар маало.

Легнав во една ливада крај реката, коњот до мене.

Татко ја прегрна. Тоа никогаш не се случило, тука, крај реката. Пред порти!

Се возеа по шумскиот пат нагоре крај реката цели неколку километри.

Внимателно ќе гледаш во водата додека се возиме крај реката и ќе чекаш да почувствуваш кое е тоа место на кое треба да застанеме.

Но ја видов крај реката со здолниште над коленици, блузонот со длабоко деколте, ги отскриваше како бели јарки, нејзините сентименталности пратени со петинг.

Таму во опојниот мирис на занесот во расплетот на врбите, во цутот на црвениот јоргован, крај река без престан што тече, плач...солзата умира тркалајќи се...

Кога немаше фудбалски натпревари тие знаеја да заскитаат низ полето, што се будеше, и таму, крај реките, каде што си ги переа своите кошули и чорапите, да го имаат пак она чувство.

Крај реката посадивме и неколку ореви за да го бранат овоштарникот од стекување, од подлокување.

Ги влечка копачките, корењата, камењата. Прави грмада крај реката.

- Секако добри, одговорила Судбината и додала: Послушај ме што ти велам – за добрите сегде рај е, голем ќе си преку дела, какви дела веќе знаеш.

На небото бел срп светка, ѕвезден овес тој ќе жнее.

Наоколу куќи напред, сѐ бункер до бункер голем, и ги има десет барем, крај река на суво поле.

Жеравот се почувствувал ништожен во споредба со големите жерави. Бескрајно очаен, слетал крај реката.

Но играта беше и повод да си прикажуваат за нивните балкански алови, без страв дека отворените и смели зборови ќе поминат преку тарабите на куќата крај реката.

И Камилски и Татко се бореа, секој на свој начин, во нивната необична мисија како да се скроти и конечно да се победи зборот од којшто луѓето сакаа конечно да се ослободат или да го скротат, конечно да го победат.

Ако се бараше слика на делче од рајот на земјата, тоа можеше да биде само Мајкината градина на нашата куќа крај реката.

II Татко немаше посебни пороци во животот во градот крај реката.

Камилски го чекаше во својата библиотека целиот потонат во книгите, ѕиркаше од некоја барикада од нив, како да беше се престорил и самиот во книга, со животот во неа колку да може да се прелистува како единствена книга.

Старата беговска куќа, градена пред двесте години, во низата други слични куќи крај реката, имаше приземје и кат, со убав издаден чардак, авлија која водеше кон убаво средената бавча со насадени цвеќиња во првиот дел и со зарзават во другиот.

Татко и Камилски, откако ги совлада сонот читајќи, ги разбуди песната на бригадирите кои се враќаа од доброволна работа и намерно се доближија до нашата куќа крај реката.

Старата излитена чанта, надуена од неколкуте книги во неа, му го враќаше некогашното достоинство кога чекореше врз калдрмата крај реката.

Откако Татко со семејството се вгнездија во судбината крај реката, Татко беше постојано обземен од тврдината Кале, не престанувајќи од чардакот да го преселува погледот кон далечините кога беше најмногу замислен и не можеше да најде вистинско решение за мислите што го обземаа.

Камилски запирајќи на оваа заемка и забележувајќи ја во својот голем жолт нотес, наменет за бележење на балканските ides generales, се сети на чардакот на нашата куќа крај реката со поглед кон тврдината, кон која со Татко ги упатуваа погледите во долгите работни средби, кога запираа пред енигмата на некоја мистериозна османска заемка.

Рече: - Леме, сине! Леме внученце, не ти велам збогум, не бил јас Иле Костадиноски ако не те вратам од тоа проклето место, - тоа го рече со таков глас што можеа да го чујат дури и тие што беа крај реката, како да сакаше тоа сите да го чујат.

Имавме едно радио во облик на раширени крилја на паун, кое татко го донесе кога се врати од Цариград, кое како да беше дел од куќата крај реката Вардар во Скопје, дел од семејството.

Се сеќавам на еден настан уште од времето на виетнамската војна.

Легендата кажува дека многу одамна, а кога — не се знае, живееле долу крај реката Црна во селиштето Разлог тројца браќа: Раде, Гале и Вите.

Уште многу ќе страдаат, кутрите, си помисли, сеќавајќи се на сликата на Сталин во нашата куќа крај реката, од која нѐ спаси бришејќи го од правот неговиот лик.

XXXII И Мајка Ервехе си ја распосла судбината во новата куќа крај реката.

Најпосле, сосе каталогот, се најдовме во големиот град, во куќата со чардак, крај реката.

Се обидуваше, додека чекоревме крај реката, да ми зборува за својата набожност, речиси за прв пат во животот.

И не случајно, во овој чудесен предел крај реката, каде што си свивме ново гнездо, во очекување на новите историски настани, особено по Втората светска војна чиј крај се навестуваше, Татко се задлабочи во проучувањето на миграторните процеси на птиците и на јагулите запаѓајќи во нова илузија во која Мајка гледаше пориви за оддалечување од родната земја, а не враќање во неа, како што се надеваше постојано.

Дел од нејзината рода, католички Албанци, живееја уште поблиску до нашата куќа крај реката.

Кога се случи, со клуч од една од одамна напуштените куќи на семејството, да ја отвори вратата од куќата крај реката, Татко, барајќи го постојано вистинскиот клуч на животот во новите предизвици на егзилот, започна да верува во Мајкината метафизика на враќањето, во нејзината поврзаност со Севишниот...

Мајка ѝ го позна ликот зашто таа одеше и се враќаше од гимназијата низ нашата улица, по кејот крај реката.

I Куќите од селото се раштркани која каде: едни крај езерото, други крај реката што слегува од планината и тече низ селото; реката е суводолица: лете коритото е празно, исушено, како оглодана риба; во пролет и есен водата надојдува, плави, луничи, бучи преполнувајќи го коритото и влечкајќи со себе сѐ што ќе најде по патот, се разлева, ги подлокува трапчињата, сокаците, ги урива мостињата и плитарите од плевни и кошари и ги влечка со себе растурајќи ги во езерото каде што се влива; луѓето трчаат по реката и си ги собираат во езерото однесените работи: греди, штици, каци, ношви, буриња, кошови, сандаци, и по некоја живинка што не се удавила; вртат со чамци, ги собираат или ги туркаат кон брегот.

Чекореше Јагулче Дримски, кога му идеа овие мисли, крај реката, гледајќи во водите јагули, предавници, што бегаа кон запад, по тактот на еден од маршевите на победата, потсвирнувајќи, за да си го забрза чекорот, повторувајќи го постојано стихот Уз маршала Тита у нов бој...

Крај реката пророци е коски врежуваат знаци И кобеа крај на сѐ до кај допира видот И на сѐ до кај вторник по вторникот се повторуваше: - Кој ќе го прескочи Светото дрво Тој ќе управува со моглите И ќе ти спаси блиските.

Го нема ниту Дрвениот мост што го поврзуваше десниот и левиот дел на градот. Останале само делови од кејот крај реката.

Бранувањето на лавандата низ провансалските полиња силно ме потсетуваше на пролетното цутење на јоргованот во мајкината градина во нашата последна куќа, куќата крај реката Вардар.

Беше време кога во градот крај реката идеа абери од родниот град крај езерото за интернација на блиски, за затворање на овој или оној од семејството без никаква вина.

Мајка на патот го бараше просторот каде што пред многу, многу години, тогаш во обратен правец, со едно прастаро вовче кое исчезна со тесната пруга, со Татко и со нас децата патуваше кон Скопје, крај реката Вардар каде што останавме засекогаш, во друга земја, со друг народ и дел од нашиот.

Книгата ја пишуваше длабоко во ноќите, кога се храбреше од енергијата која се ослободуваше во нашите соништа во градот крај реката, како што еднаш ѝ се доверил на Мајка!

Мече си седна под сенката на еден багрем, ја закуба нервозно тревата околу себе и сосема заборави, обземен од свои мисли, на оние што долу, крај реката, запотени под пекот на сонцето, го чекаа нетрпеливо.

Пак бев со козите, крај река. Тие, завлечени во густите грмја, брстеа, а јас се бањав и ловев мренки под камењата.

Мајка ти и тетка ти береа шумски јагоди крај реката, што во јули ги има во огромен број, а јас ја разгледував околината.

Одобрено му е, ама ако посади врби и тополи крај реката на секои три аршини, и за време од две години. Сега се жали!

Имало таму на брегот крај реката само една чунка.

Крај реката веќе имаше жени со ’ржани снопчиња за брцнување со крстена вода.

И продолжи, но сврте по патот крај реката нагоре.

Патуваше крај реката Полжавот. Сигурно одеше на далечен пат штом со себе си ја носеше куќичката со целата покуќнина.