ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Негови книги се преведувани и објавувани на англиски, чешки, романски, грчки, српски, турски, црногорски и албански јазик.

За Татко, покрај фактот дека во воената гимназијата во Битола се школувал неговиот вујко Фетхи-беј Окијар и си ја беше сврзал таму судбината со Ататурк, значајно беше и сознанието дека овде, во ноември 1908 г., дефинитивно е усвоено латинското писмо на неговиот албански јазик.

Но, не изненади глетката на нови куќи и растрчаните деца сред селото, а најмногу довикувањата на луѓето на албански јазик.

Од зборувањето на албански јазик, ние нешто разбравме – го слушнавме името на улицата што ја бараме и зборовите кафе и чај. Толку разбравме од албанскиот јазик.

Со тие два-три зборови на нашиот албански јазик се поздравуваме и потоа стегна сопирачката.

Пишувањето на романот Балканвавилонци не можеше да се замисли без повеќегодишното консултирање на фундаменталните лексикографски дела на угледните балкански автори како што се Речникот на ориентализмите во албанскиот јазик (околу 4 500 зборови со турско, арапско и персиско потекло) на лексикографот Тахир Н. Диздари, започнат да се пишува за време на неговата интернација во Италија во 1940 година (преиздаден во Тирана во 2005 г.: Tahir N. Dizdari, Fjalor i orientalizmave ngjuhn shqipe, Instituti shqiptari mendimit dhe qytetrimit islame, Tiran, 2006), драгоцениот речник на турцизмите во српскохрватскиот јазик (на Абдулах Шкаљиќ (Abdulah Skaljic, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1966) драгоцената монографија, работена со високи научни дострели на академик Оливера Јашар-Настева, Турските елементи во македонскиот јазик, (како посебно издание на Институтот за македонски јазик Крсте Мисирков, Скопје 2001), реткиот и драгоцен труд, докторската дисертација на Харалампие Поленковиќ, бранета во 1939 година под менторство на проф.Петар Скок, Турските елементи во ароманскиот јазик (со компаративен лексички приказ на сите заемки во балканските јазици објавена од МАНУ, 2007 година).

Авторот имаше чест да ги познава академик Оливера Јашар-Настева и академик Харалампие Поленаковиќ овие две маркантни личности да дели незаборавни моменти со нив, да им се восхитува на нивната ерудиција, мултиетничка и мултикултурна проникнатост не само во балканскиот јазичен сојуз туку и на неговото разгранување во сите други сфери на животот.

Татко уште тогаш ги прифати смелите размисли на својот храбар сонародник Фаик Коница да трага по енигмите на јазикот, поттикнат да се бори за спасот и преживувањето на својот мајчин албански јазик.

Климент Камилски, чија идеја пред една година зачна во неговата глава и беше прифатена од Татко, негов верен балкански брат по судбина, за отстранување на опасните османскотурски заемки во балканските јазици, како да се почувствува повикан да го каже последното слово на крајот на мисијата: Ние, брате мој, само една година трагавме по опасните балкански османизми, поаѓајќи од твојот мајчин албански јазик и мојот мајчин македонски јазик.

Се разбира потврди Татко, но најмногу на ум го имал својот мајчин албански јазик чиј реформатор бил, ја употребил првата латинска азбука, која ќе биде конечно прифатена како конечна албанска азбука на Конгресот во Битола во 1908 година.

Во полемиката Фаик Коница постојано го употребувал псевдонимот Транк Спироберг, не само за да го затскрие парцијалниот интерес на својот албански јазик туку и за да влезе во рамноправна полемика со тогашни француски лингвисти со меѓународен авторитет какви што биле д-р Фруктје, приврзаник на есперантото, д-р Фово де Курмел, приврзаник на синиот јазик, Жак Тасе, застапник на тезата латинскиот да биде одреден за меѓународен јазик.

Во текот на потрагата се уверивме, јас посебно, дека нема опасни зборови, туку нивна злоупотреба.

Со ова прашање ќе се справи во студијата Неологизмите и законитостите на фонетската еволуција на албанскиот јазик во своето списание Albania.

Татко ја наследи мајчината јазична судбина, на ниту еден јазик да не биде целосна, ниту на мајчиниот турски јазик, ниту на албанскиот јазик во албанското семејство во кое дојде како невеста.

И тој како и Татко за албанскиот јазик, полиглот на источните јазици, владеејќи го одлично османскотурскиот, новотурскиот, арапскиот, потоа францускиот, италијанскиот, делумно германскиот, беа загрижени за иднината на своите јазици.

Проникнувањето во сите други јазици требаше да придонесе тој да навлезе во длабината, во суштината, во комплексноста на својот мајчин албански јазик, во неговото најверојатно потекло од илирскиот јазик и во многу други мистерии кои се предизвикувани од постоењето на јазиците.

Таа се дели на различни ограноци: грчкиот и албанскиот јазик претставуваат секој одделна гранка.

Климент Камилски стравуваше од опасните османскотурски зборови или турцизми во македонскиот јазик, а Татко остануваше потолерантен кон нивното присуство во мајчиниот албански јазик.

Нејзините надежи и делумно ќе се исполнат, кога Татко, сплеткан во витлите на Големата војна, најверојатно жртва на хасмата*во родниот Подградец, работејќи во еден период како преведувач по француски јазик и инспектор на училиштата на албански јазик (според записи на легендарниот поетот од Подградец Ласгуш Порадеци), под управа на француската администрација, по наговор на командантот на француската окупациона зона Едуард Огист Иполит Мортје ќе се најде, по тајни патишта, во цветот на младоста, во Истанбул за да учи за кадија, крај својот вујко Али Фетхи-беј, во времето на најжестоките борби за создавање на нова Турција, по целосниот распад на Османската империја.

Ја зближуваше со нив не само заедничкиот албански јазик, етничката припадност, туку и судбината на заминувањето, а со различните вери, само си ја зацврстуваа љубовта кон заедничкиот Бог што постоеше во природата на Мајка.

Таа сметала дека нејзината штитеничка, со малкуто француски и грчки што ги знаела покрај албанскиот јазик, ќе успее да ја следи наставата во едно од тие училишта.

Покрај албанскиот јазик, се служеше со германскиот, францускиот, научени за време на австриската, потоа француската окупација на родниот Поградец за време на Првата светска војна, потоа тука беше и неговиот мајчин јазик, кој всушност беше и неговиот главен клуч-јазик, во неговата врска клучеви јазици.

Се сеќавам кога во 1997 г., на полноќ, кога работел врз преводот на француски јазик на Татковите книги, ми се јави во Париз по телефон за да ме консултира за значењето на некои зборови на албански јазик!

Романот се очекуваше да биде објавен на албански јазик, но тоа не се случуваше.

Ги слушав како зборуваат на мој мајчин албански јазик.

Најголеми тешкотии имаше со македонскиот и другите словенски јазици со кои се соочуваше во земјата на својот егзил и кои тешко се учеа во поодминатите години на животот, па му помагавме ние децата, кои во детството го совладавме овој јазик, на кој јас денес и пишувам, покрај на мајчиниот албански јазик.

Во вториот пасус од текстот вие пишувате: Родителите носеа притаена и смирена побожност што никогаш не ја пренагласуваа... (...Mes parents nourrissaient une forme de devotion discrete et sereine qui ne transparaissait jamais dans leurs actes) Но јас не можам да се ослободам од чувството на неудобност, кога се соочувам со преводот на зборот од текстот дејство со acte, што според мое мислење се работи за несоодветно толкување и покрај тоа што не мора да се знае македонскиот или албанскиот јазик за да се утврди тоа.

На крајот с пристиgнува, само треба да се биде трпелив...

Почитувана госпоѓо Лејбовиц, Јас во својот живот, со своето верување и пишување, верувајќи во заедништвото и соживотот, а не во делби и територијално разграничување според етничка определба, пишував на мојот мајчин албански јазик, но и на македонски јазик, завршувајќи го семејниот егзил, без да и се преруштам на друга дестинација.

Коница беше близок пријател со Фан Ноли, архиепископ и албански државник, поранешен претседател на албанската влада, голем писател и преведувач на светските класици на албански јазик, во прв ред на Шекспир и на Сервантес.

Додека Х.Х. ја очекуваше мојата неизбежна реакција на својата провокација, ако не во моментот тогаш во подоцнежниот тек на патувањето, јас засилено пребарував во сеќавањето, во моите записи и книги објавени на албански јазик во Македонија и на Косово.

Неколку месеци пред моето заминување во Албанија беше објавен на албански јазик есејот „Космополитските идеи во поезијата на Гијом Аполинер”.

А.А., за мене неочекувано го замени вообичаено негативниот пристап со неутрално, реално претставување на православната компонента во албанскиот идентитет: - Христијанското албанско православје и покрај тоа што постои уште од I век од новата ера, првата православна литургија на албански јазик се одржала во Бостон, во државата Масачусетс (САД) во 1908 година во редот на група албански емигранти предводени од албанскиот преродбеник Фан Ноли (1882 – 1695), подоцна делегат во Лигата на народите, архиепископ на независната Православна црква на Албанија, а во еден период и премиер на Албанија, врвен поет, преведувач на Шекспир и Сервантес на албански јазик.

Тој придонесе да се прифати конечно латиничната азбука за албанскиот јазик наспроти старотурската османица.

Во овој град Ѓон Бузуку во 1555 година ќе ја печати првата книга на албански јазик.

И покрај сите активности, напиша значајно книжевно и публицистичко дело на албански јазик, далеку од преродбеничките утилитарни шеми и националниот патос.