ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Овој пат навистина поверувавме дека е нападната нашата куќа.

Се мешаше изгубениот со откриениот рај на Мајка.

Во тие денови нашата куќа беше исполнета, се пееја до доцна во ноќта, прв пат, во целосен состав, дури и старите четиригласни полифони песни не само од родниот крај туку и од подалеку, од југот.

- Влезете да ја видите најголемата блудница која криејќи се зад маската на светица се вгнезди во нашава куќа.

И во такви мигови очај предизвикан од непокорот на книгите наредени според неговата волја, но едновремено од некакво внатрешно задоволство кое само тој би можел да го почувствува, Климент Камилски појде кон нашата куќа крај реката да се сретне со Татко прв пат по неговото враќање од Париз.

Ако јас ви дадам подароци кога ќе ја завршите нашата куќа, дали и ти, од покривот гласно ќе кажеш што сум подарила?“ „Ако ти го сакаш тоа.“

Во една таква доцна ноќ, кон крајот на 1948 година, кога во куќата светеше само жолтата Таткова ламба на чардакот, во нашата куќа, неочекувано и без тропање, се втурна сурија непознати луѓе.

И од чардакот на нашата куќа, Татко убаво го гледаше небото и Тврдината над реката.

Кога го пречекуравеше прагот на нашата куќа се слушаше чкрипење, крцкаше!

Во моментот, кога ми беше соорштена веста од Фајар, во нашата куќа ни беа на гости македонскиот писател Димитар Башевски со сопругата Љурка (ќерка на познатиот македонски правник и прекрасен човек, академикот Александар Христов, татков пријател).

Која блеска најсилно во сеќавањето?

Ми се беа врежале во споменот сите оние бладања на Огнена Гулева за ноќите под Сина Скала, кога во нашата куќа престојувала групата борци.

„Драго ми е што ти ја градиш нашата куќа...

Тој трубеше зад нашата куќа, рече Емилија.

Порано, во помлади години честопати одев горе и од таму, од Цуце, со дуљбија ја гледав нашата куќа.

И Камилски и Татко се бореа, секој на свој начин, во нивната необична мисија како да се скроти и конечно да се победи зборот од којшто луѓето сакаа конечно да се ослободат или да го скротат, конечно да го победат.

Во такви касели порано невестите ја токмеле својата руба, ги има во секоја наша куќа, но сега веќе се излезени од модата.

И тоа се случуваше на денот на балканскиот покер во нашата куќа крај реката. Покерска балканска судбина!

Но и за таа приказна на мајка ми му немам раскажувано на Даскалов.

Кога минувавме, запревме пред нашата куќа, крај реката, и од силна радост, за да нѐ слушнат сите, ја запеавме песната што тогаш најмногу ја слушавме, а чија порака не ја знаевме и не можевме тогаш, а и подоцна да ја разбереме: „Америка и Енглеска биќе земља пролетерска!“

Всушност тоа мерење на далечините, како и времетраењето на пристигањето и оддалечувањата, беше една од моите посакувани игри.

Климент Камилски, сакајќи на посебен начин да ја означи последната средба, дојде уште рано во нашата куќа, носејќи го свечениот син, излитен костум, со жолтата пеперушка.

Погледот повторно го сврте кон нашата куќа.

Почека да мине еден црн пајтон останат уште од османското време и појде кон нашата куќа.

Како било и што било што се праат тамошните луѓе штркои, другаш ќе ви кажам, браќа - му рекол Силјан - сега згора - згора ви кажуам оти и јас се сторив штрк на два пати и едно цело лето сум ви седел овде на нашава куќа и сум патил триста маки; арно ама не веруам да ме веруате оти сум бил штрк.

Хуго Земп (Hugo Zemp) известува во една збирка интервјуа со музичари од овој етнос за следниот спомен од Ириспау: „Еден ден, кога се качував кон нашата куќа, помислив: Ох!

Грчките војници ја одминаа нашата куќа, без да постават митралез на чатијата, како и италијанските војници, но и без да ни ја окупираат куќата.

ОЧЕКУВАНА ПРОМЕНА - Ех, девојчиња, мали мили девојчиња, колку нè исплашивте ноќеска – умилно нè прекоруваше тетка ми Оце утредента додека, седнати крај масата во ливадата пред нашата куќа, појадувавме пржени лепчиња и чај од „мајчина душичка” што мајка ми го бере секое лето во околината. – Сешто можеше да ви се случи, свесни ли сте или не?

Убава беше нашата куќа таква накитена и намирисана со тоа чудно и чудесно цвеќе.

Ја минавме границата.

Го гледаш ли, сине, белиот праг на нашата куќа?“

Многу и се радував кога ќе ја видев како се спушта по патеката до нашата куќа.

Ние многу внимававме да не го налутиме.

Вистинските книги во балканскиот семеен егзил се сметаа како столбови на нашата куќа.

Што се однесува до „италијанската” Мајкина врска, таа, по многу нејзини манифестации, на кои Мајка секогаш им остануваше верна, беше добро позната во нашата куќа.

В ред, в ред, во создавањето на таа фама (дека Ѓурчин ми е татко) не треба да го минимизирам ни учеството на мајка ми, поточно начинот на кој таа се однесуваше кон тврдењето на Огнена Гулева.

Италијанската колона ја одмина нашата куќа.

Еден ден гледам се собрале деца на патот кој водеше од црквата кон нашата куќа, а меѓу нив мојот брат.

Сите од семејството го гледавме родниот град. И нашата куќа се гледаше. Таа беше тука крај Езерото...

Ќе се разбудевме во ноќта и ќе почувствувавме како студеникавиот воздух се загрева, ќе почувствувавме оган во ветерот или ќе видевме како ѕидовите за миг горат со светла боја, и тогаш знаевме дека неговата ракета е над нашата куќа -- неговата ракета, додека дабовите се лелеат од воздушниот удар.

- Поголем срам и понижување за нашата куќа не може да има - викаше татко му на Хелвиг, задишувајки се од лутина.

Одамна не ги гледавме светлата од нашите прозорци и тогаш, во еден миг, сфатив дека не сум забележала кога и колку многу сме се оддалечиле.

- Не туку се лигави – ѝ се вдаде тетка Ане – требаше тоа сношти да го мислиш кога ѝ дозволи на Бреза да ја носи Дена на ноќна прошетка.

Миризбата која во раната пролет се ослободуваше од расцутените јорговани н враќаше во градината на нашата куќа преку границата.

Овде, на чардакот, во тој издаден дел на нашата куќа, чиниш готов да полета, добиваа најго­лем залет Татковите илузии по големите и задлабочени читања.

Види, јас никогаш досега не сум забележал дека пред нашата куќа нема ниедна улична светилка.

Таа беше мала лани, кога прв пат Тета ја однесе во Маврово, и ништо не паметеше.

Пред да ја напушти Тврдината, Татко уште еднаш погледна кон нашата куќа и кон околните маала.

Италијанските војници, верувајќи дека се работи за Италијанка, ѝ ја исполнуваа желбата, се оддалечуваа од нашата куќа.

Па затоа и се прашував: како забележала дека се испразнети кога нив ги немаше во нашата куќа; кој беше виновникот што ја наведуваше на таков искривен и нејасен начин на чувствување на нештата и мешање на неприсутното со посакуваното?

Во нашата куќа беше сместен некаков штаб. Не знам каков.

Во нашата куќа секоја соба има свое име, во зависност од нејзините карактеристики.

„Добродојдовте“, велам, „Иван Степанович, и знајте оти во нашава куќа секој може да пие или да не пие.

Во нашата куќа не се споменуваше Егејска Македонија, Егејци, Вардарци, деца бегалци, социјализам и самоуправување...

Во таа, само наша куќа, ги внесуваме своите најсакани играчки.

Како што рече еден критичар, нашите филмови и изгледаа како куќни филмови, со таа разлика што нашата куќа малку се разликуваше од другите.

Во една есен студениот ветар со сврдел го длабеше нејакиот плитар на нашата куќа. Трипати се прекрстив.

И ваа песја ќерка и магарица, каде не кршила глава, каде не ѓопала, и а донесе тој едноногиот во нашата куќа.

Крај нашата куќа, на нејзиниот преден дел, на неколку чекори од реката, крај самата порта, беа извишени и две вити липи чии миризливи сенки, кон крајот на пролетта и во почетокот од летото, влегуваа низ ширум отворените прозорци, минуваа низ чардакот, стигнуваа до Татко и до неговите книги.

Господ беше со нас, кога падна бомбата во подрумот од нашата куќа крај Езерото...

Едно утро, уште сонцето не угреало, слушнав тропање во кујната од нашата куќа.

Таа е кеседарот во нашата куќа. На секој први во месецот, како ќе ја земам платата, така дома до динар ѝ ја давам. Не сметајќи на некои безначајни црни фондови.

Јас знам оти чудно ви е ова што ви кажуам, ама не је чаре да ве излажам, чунки најпосле испат ќе ви го сторам, и ќе ве уверам.

Татко ми како вистински балкански алхемичар од посебен ков, се срушташе длабоко во ноќта за да ги најде вистинските зборови обвиткани во рувото на тишината со кои требаше да им се противстави на зборовите, небаре излезени од барабани, во тие тешки времиња.

Каква ли ќе беше баба ми ако и тие беа живи.

Таква беше нашата куќа крај Езерото отворена за блиски и далечни пријатели.

ВЕРА: Кога пак тато умре и беше продадена нашата куќа и бавчата, мене ми беше страшно навредливо, што некако како додатно се продава и сѐ, сѐ што беше во аглите на куќата и на бавчата потшепнато, на шега кажано и проплакано.

Нашата куќа беше на самиот крај на селото, имавме плевна и гумно на педесет метри далеку од куќата.

Видов-невидов, ги зедов двата празни зембили и појдов кон нашата куќа крај Езерото.

Една недела пред свадбата на Татјана нашата куќа беше полна со гости.

Бабата (ѝ се заканува со показалец): Слушај, ти, Краста е благочестив и сериозен човек и се обложувам дека пред него стои голема иднина!

Кога минуваше токму пред нашата куќа таа се сврте кон нас и поздрави насмевнато.

Јас бев првиот што излегував од кругот на незадол­жи­телната Таткова стратегија и, наместо во средно стру­чно училиште, го продолжив школувањето во гимназијата која беше на стотина чекори од нашата куќа.

Таа беше често отворена и за емигрантите од нашите краишта кои пребегнале преку ѓаволски затворената горница во почетоците на сталинистичките времиња, со намера да заминат во далечните Америка, дури и Австралија.

— Види, види, кучка една! Ошче неизлезена од нашата куќа, почна за тамо да печали! — се насмеа татко и им ја остави грижата тие двете да го направат предлогот за даровите.

Тогаш целото семејство се молеше, во нашата куќа – храм крај реката.

Во нашата куќа, во сите овие години, никој не беше запеал.

Беше јасно, засекогаш, дека таа година, за нашето останување не пресудија јоргованите, подготвени да н префрлат на дежурниот Шагалов облак над нашата куќа, туку пресудија липите кои го спасија Мајкиниот живот.

Ех!... Така во молитви и во исчекување да се врати дедо и тате, кои ги испратија сургун, поминуваше времето во нашата куќа, ама не и во селото.

Го испративме.

Последната недела пред да замине од овој свет постојано плачеше.

– Италијанското знаме го сошив самата, според урнекот на знаменцето, неколку дена откако крај нашата куќа мина колата во која беше кралицата Џералдина, со принцот Лека.

Но знаев каде ќе биде вечерва: ќе гледа во дијамантите на Орион од терасата пред нашата куќа.

LIX При преселбите на нашето семејство за Татко, главниот стратег на егзилот, пресудно беше да ја загнездиме судбината крај брег на река, езеро или море, а за Мајка најзначајно беше во каква куќа ќе се вселиме.

Влегов со двата зембила. Сакав нешто да ѝ кажам на баба ви, да ѝ одговорам, зошто дојдов, ама и самата не знаев што ме изведе од нашата куќа.

Камилски запирајќи на оваа заемка и забележувајќи ја во својот голем жолт нотес, наменет за бележење на балканските ides generales, се сети на чардакот на нашата куќа крај реката со поглед кон тврдината, кон која со Татко ги упатуваа погледите во долгите работни средби, кога запираа пред енигмата на некоја мистериозна османска заемка.

Во нашата куќа многу често се молчеше.

Многу нѝ е близок, мајка ми ја нарекува сестрица – кога ѝ се обраќа, а за татко ми вели дека му е петтиот брат.

Поради тоа во нашата куќа не се јадеше грав, чорби со кромид и црвен пипер, солена храна...

Дел од нејзината рода, католички Албанци, живееја уште поблиску до нашата куќа крај реката.

Беше договорено до пладне Татко и Камилски да работат врз источните заемки во областа на гастрономијата, а потоа да продолжат со заедничкиот ручек со сопругите, подготвен според заемките на најчестите и највкусните јадења, кои со векови ги обележуваа балканските кујни.

Но, многу, многу години подоцна, споменот на портретот на Окијар во нашата куќа крај реката, како Татков сигнал, отаде времињата, небаре од некоја семејна трансценденција, ми заблеска, со сета светлина и со сето значење, крај еден од париските мостови на Сена... XV Судбината те запира најчесто таму каде што, несвесно, ја одбегнуваш, каде што најмалку ја очекуваш.

На чардакот на нашата куќа, во тој издаден дел, над реката, готов да полета со сето семејство, како во некој облак од сликите на Шагал, Татко, при читањето, си ги потсилуваше илузиите, готов секогаш некаде да заминеме, во потрага по излезот од балканскиот лавиринт.

Татко ја остави земената книга, се врати крај грчкото знаме, спроти Мајка, нестрплив да дознае дали, конечно, грчкото знаме било истакнато на чатијата од нашата куќа.

Таа ми вели: Имаше само неколку месеци, кога за време на италијанско-грчката војна во 1940 г., дојдовте во нашата куќа во Корча.

Татко и Камилски, откако ги совлада сонот читајќи, ги разбуди песната на бригадирите кои се враќаа од доброволна работа и намерно се доближија до нашата куќа крај реката.

Мајка стоеше на прагот, како врата на нашата надеж, како колепка на нашите животи, како тврдина на нашата куќа, како гнездо на нашите надежи, заштитникот на нашиот дом, лебот на нашата сиромаштија, лекот на нашите болки, недогорената свеќа на нашата куќа.

И колку повеќе џагор ќе имаше во нашата куќа за првомајските празници.

Чардакот на нашата куќа стануваше во очите на Татко и Камилски најзначајна балканска катедра на која требаше да се решава за судбината на балканските османизми.

Од предворјето на манастирот, од кое се простираше чудесна глетка кон полнотата на Езерото, се разбира, преку границата, на другиот дел од блискиот брег, си го гледавме, кога беше убаво времето, со голо око, родниот град, а со една стара Таткова дулбија, донесена од Цариград, со која го минавме Езерото, можевме да си ја видиме нашата куќа, крај Езерото, на чие место се крена зградата на Градоначалството.

Во нашата куќа имаше една одаја што беше на брат ми Спиро и на снаа ми.

Секогаш така кротко и вообичаено се зборуваше во нашата куќа.

XLVIII Прв пат нашата куќа крај реката беше заклучена.

По сѐ изгледаше дека од нашата куќа сите излегоа живи и здрави, бидејќи таа не падна уште на првиот потрес.

На овие мисли ме поттикнаа вашите писма.

Во нашата куќа во Скопје крај реката Вардар, во тивките квечерини започнуваше да изгрева чудесна тишина, која можеше да се слуша, да се препознава, да се гледа.

Во такви случаи татко ми се однесува како да е случаен минувач низ куќата, или како незаинтересиран гостин кој се чуди што тоа се случува, оти, нели, не е од нашето семејство и нема удел во настаните и односите во нашата куќа.

Кога се доближија до нашата куќа, тој застана пред чардакот и го сретнаа вознемирените изрази на лицата на Татко и Камилски.

Колку и да се тешевме со мајчината изрека дека заедничката несреќа е помала несреќа, на портата на нашата куќа тропаше сигурно смртта. Таа овој пат го повикуваше семејството, Козар маало.

Имаше и други прашања, кој нараторот-дете, им ги поставуваше на своите родители во повеста за нив, но од кои како одговор ја добиваше самата тишина.

„Тебе сешто ти се причинува“, реков јас а без да проверам и самата дали ја кажуваш вистината.

Но ед­наш, кога Чанга мина крај нашата куќа со стадото, нашата Сталинка оддалеку ги насети козите и прчовите, па се стрча кон нив.

Јас се обѕирав наоколу и почнуваше да ми станува сè повеќе страв, а најмногу ме плашеше тоа што не бев сигурна во кој правец е нашата куќа.

Во предниот дел имаше неколку стебла јоргован, чии садници беа донесени од нашата куќа крај Езерото.

Лесно ја откри нашата куќа.

Ајде, ајде влевајте внатре, ваа е наша куќа.

Татко го забележа од чардакот уште кога тој се доближуваше кон нашата куќа.

Привлечно мириса јадењето, со некој веќе одамна познат мирис, наш, во нашата куќа, така непосредно поврзан со мама, со нејзините спретни раце.

Зад нашата куќа беше полето: лозја, овошни градини, канали за наводнување и полски патишта.

Таму, во нашата куќа крај Езерото, големата куќа на целото семејство која беше близу пазарот, си имавме сѐ што ни требаше за да издржиме живи и здрави, повеќе денови, додека траеше бомбардирањето и додека се разменуваа војските.

Едно време забележав дека, наместо да се разретчува шумата и да се приближуваме кон ливадата каде што е нашата куќа, ние сè повеќе навлегуваме меѓу дрвјата и тие се сè погусти и погусти.

Или пак стануваше збор за сенките на сонот кои продолжуваа да се движат околу неа и тогаш кога сонот ќе го снемаше?

Би сакал бурата да направи уште поголем џумбуш, крововите да се урнат, пролетта веќе да не се врати, да исчезне нашата куќа.

Мајка, гледајќи го знамето, сега убаво послано, исчи­стено од правот на времето, продолжи тивко: – Се вративме во нашата куќа крај Езерото.

Така нѐ тешеше Мајка во тие денови кога немаштијата и гладот чукаа на портата од нашата куќа.

Едно време Дена фати на секои пет минути да прашува кога ќе стигнеме во тоа наше Маврово, па што има таму, па како е таму, па зошто е, па кој живее во таа наша куќа кога нас нè нема, и сè некои такви досадни прашања, на кои никој не ѝ обрнуваше внимание, па сите одговори ги очекуваше од мене.

Овде, во нашата куќа во градот крај реката, кој беше некогаш наречен и Капија на Ориентот, Камилски очекуваше Татко да говори за своето цариградско време, кое за сите нас во куќата претставуваше голема тајна, мистерија, како да не постоело никогаш.

Каза ноастра и мунтиле, се потсмеа синот на Тајко во себе. Планината е нашата куќа.

Маврово, со нашата куќа среде ливадата, опкружена со густа шума, со потокот што тече крај куќата, со срните што нѝ доаѓаат во близина, со ѕвезденото небо што ноќе слегува толку ниско што ти се чини дека можеш да набереш грстови сјајни ѕвезди, сето тоа изгледаше како вистински рај наспроти пеколот во Скопје.

Уште многу ќе страдаат, кутрите, си помисли, сеќавајќи се на сликата на Сталин во нашата куќа крај реката, од која нѐ спаси бришејќи го од правот неговиот лик.

- Аман, мајче, те молам, скри ме да ме куртулисаш, оти сум царски син и сум еден у мајка и еден у татка!

Цветан Горски, откако се поздрави со секретарот Сретен Јаворов, чувствувајќи го неговиот цврст стег, појде крај реката кон нашата куќа.

Лерин, Берлин, Загреб, Будимпешта, Гаково...

Кога Татко ќе ѝ откриеше место на новата книга во библиотеката и кога ќе ја прочиташе на начин којшто веруваше дека е единствениот, во нашата куќа настапуваше тивко, празнично настроение.

Во тоа време за тој филм воопшто не размислував како за меѓаш, но кога сега ќе погледнам наназад, тој навистина го означи крајот на периодот во кој правевме филмови само за да ги правиме.

XXX И додека Татко го гледаше Камилски како со бавни чекори и куферчето книги се доближуваше до нашата куќа, се пренесе во мислите во денот на ненадејното вклучување на Камилски во балканскиот покер во нашата куќа со Татко и неговите пријатели.

Знаејќи за неговата болест, тој повеќепати поминуваше крај реката, загледан кон чардакот на нашата куќа.

Од покривот на нашата куќа, на кој се префрлував од балконот, можев да ја видам целата улица, а кога ќе легнев на него останував скриен и за ѓаволот.

Како било и што било, што се прават тамошните луѓе штркови, другаш ќе ви кажам, браќа им рекол Силјан, сега згора-згора ќе ви кажам оти и јас се сторив штрк на двапати и едно цело лето сум ви седел овде на нашава куќа и сум патил триста маки; арно ама не верувам да ми верувате оти сум бил штрк.“

Ливадата наоколу е полна со сонце и со птици.

Дојде ли петок, моите право за Маврово.

И преѓе ви кажав и сега ви кажуам оти штрк бев и во штркоа земја бев, две лета тамошни сум работил полцката работа во куќата од штркојте наши што сет на нашава куќа.

Иако не знаевме каква игра е тоа, ние, децата, најмногу го сакавме времето кога во нашата куќа се играше балканскиот покер.

Реков веќе, претпоставките на Огнена како да не ја допираа, а се однесуваа токму на мајка ми, на никој друг.

Се случи на закажаниот покер во нашата куќа крај реката кога на чардакот тројцата стари играчи го очекуваа четвртиот партнер чие конечно доаѓање не беше потврдено, но можеше да дојде и некој неочекувано.

Со Пане Скендеров доаѓаше и радоста во нашата куќа.

Со благиот поглед, од кој секогаш зрачеше тивка енергичност, рече: - Сестро Воскресија, нашата куќа е и ваша, а вашите пријатели в куќи, се и наши...

Се растажи. Така чекорејќи, стигна пред нашата куќа.

По грчко–италијанската војна која остана без победник, се вративме од Корча во нашата куќа во Поградец.

Една мала италијанска чета запре пред нашата куќа.

Сега се упатуваат кон нашата куќа и потоа по скалилата на тремот.

Ќе останам во нашата куќа крај Езерото.

Така беше и последниот пат кога излегувавме од долгиот ходник со кој беше поврзана кујната со дворот, кога откај портата слушнавме јасно мекање што влегува во нашата куќа.

Фрлав предмети што прават врева за да се разбуди и да плаче.

Седевме во мракот на Синематик и го гледавме метар по метар материјалот што го снимивме во текот на целата таа година по сите места во кои бевме - Сан Франциско, Саусалито, Лос Ангелес, Филаделфија, Бостон, Хемптон и ширум Њујорк, во кој се наоѓаа сите наши пријатели.

Што се случи со побратимот Гури Порадеци, кој сега беше на прагот на нашата куќа, или пак беше само привид од толку многу сонување и очекување да се види некој свој од старите краишта?

И нашата куќа крај реката имаше свои посебни празници кои најчесто ги споделувавме со соседите.

Му велиш: „Откако ја изнесе печката во тремот, некој топол ветар шета околу нашата куќа“.

А таквите посети во нашиот живот беа толку ретки што нема потреба да ги барам и да ги извлекувам од долапите на сеќавањата.

Таа ја почувствува нашата возбуда и веднаш рече: – Бомба, бомба падна во нашата куќа! – Како се случи да куртулиме од бомбата!?

XXIV Климент Камилски необично рано појде кон нашата куќа крај реката.

А можеби неговиот поглед се беше нафатил да измери уште колку чекори му претстојат до нашата куќа.

Првин ја сврте кон родниот брег, ја бараше нашата куќа, на чиј праг ја остави старата мајка.

Господ беше на твоја страна, таа кобна ноќ кога ја напушти нашата куќа крај Езерото, заедно со децата.

Така, во нашата куќа знаеле и татко ми и мајка ми, и така знам и јас, мајче“.

Татко ми никогаш не даваше да се спие надвор од нашата куќа.

Татко ми ја преместува печката од соба в соба Верува оти го има летото в раце Мајка ми се крсти бидејќи се сомнева дека нечестивиот управува со неговите намери “Господи летата и зимите се твоја грижа Зошто оставаш да верува дека станал чудотворец” Секогаш додека таа се моли помалиот брат се игра со нејзините зборови како маче со клопец Се враќам при татко ми токму кога ја качува печката на покривот Некој топол ветер шета околу нашата куќа.

Пред нашата куќа се разделија. Преостануваше уште последната договорена средба со сопругите за одбележување на битните ориентални заемки (турско-арапско-персиските) од областа на гастрономијата со заедничка вечера во нашата куќа крај реката...

-„Море не ви кажувам, бре браќа, приказни, им рекол Силјан, ами ви кажувам вистинско сторење и патување мое, и преѓе ви кажав и сега ви кажувам оти штрк бев и во штркова земја бев, две лета тамошни сум работил полска работа во куќата од штрковите наши што се на нашава куќа.

Но и порано а и сега сум сигурен дека престојувањето на партизаните во нашата куќа не е измислена приказна и обично женско озборување.

И пак се обидував да ја замислам како домаќинка во нашата куќа, како - ќе треба да се навикнувам, да ѝ викам мамо, не - не ќе можам!

Станував сè понеспокојна, понестрплива, свесна дека сосема ќе се измени целиот живот во нашата куќа.

Пред нашата куќа на дваесет метри беа нивното гумно и плевната.

Тој има куќа во Маврово, нам нѝ го даде плацот за нашата куќа.

Од спасените семејни записи, Татко му ставаше на располагање на бра­тот искинати тапии, со пожолтени знаци, за нашата одзе­ме­на земја зад границата, за нашата куќа крај Езерото, му носеше семејни документи со загубено значење.

Една од потврдите дека тој престој вистински се случил беше и партизанската блуза. Веројатно паметите дека ја носев.

Беа тоа денови на големи читања.

Од денот кога првпат го чув зборот - инспирација, тој во нашата куќа стана еден од најчесто употребуваните.

- Па ние! До нашата куќа се наоѓа планина.

Колку и да се работеше, колку и да се мачеа татко ми, мајка ми и браќата, пак сиромаштијата владееше во нашата куќа и во целото село.

Јас се уште го сакам исто како и кога бев мала со таа разлика што сега знам дека тоа не беше поради подароците што ни ги носеше, туку заради радоста што неговото присуство ја будеше во нашата куќа!

Стануваше свесна дека, на врзопот со клучевите од напуштените куќи, крај Морето и крај Езерото, нема никогаш да им се надоврзат клучевите од нашата куќа крај реката.

Ги замолив војниците, уште еднаш, во името на Бога, да ја поштедат нашата куќа и да го постават митралезот на друго место.

Јас не разбирам зошто и како е можно мајка ми да е виновна за сите лоши работи, а татко ми да е невин.

Во нашата куќа се знаеше што прилега и што не прилега.

Тој седеше под една праска, обидувајќи се да му го намести скршеното крило на еден клукајдрвец кој не можеше да лета. Й зборуваше на птицата. – Што е? – рече тој. – Фармерот, Џон Биро, – реков јас. – Ја посети нашата куќа.

Закажуваа двапати во месецот, некогаш почесто, некогаш поретко, играње покер во нашата куќа крај реката.

Селото го паметела како значајна станица на патот што го поминала од полето кон нашава куќа кога војникот на бел коњ ја повел кон планинава.

Така беше и кога Италијанците ќе запреа пред нашата куќа крај Езерото, да постават митралез, или некоја одбранбена кота, мајка им проговоруваше на италијански јазик, како Италијанка.

Кај вати, отка се ожени веќе не стапи во нашата куќа.

Ако се бараше слика на делче од рајот на земјата, тоа можеше да биде само Мајкината градина на нашата куќа крај реката.

Според веќе познатиот ритуал, Мајка му ја отвори капијата, го прими убавиот букет со црвени рози, сега подготвено му ја пружи раката на Камилски за да ја бакне.

- Курво, ороспијо, растурикуќо, штирко, ти ги донесе сите несреќи во нашава куќа.

Убави се нивните куќи. Во темелите и ѕидовите на нивните нови куќи се вградени камењата од нашите куќи, од нашите цркви, од надгробните плочи на нашите претци.

Сите војски минуваа крај нашата куќа.

- Море, ами кој е тој будала што ќе те веруа, бре Силјане - му рекле селаните - оти си бил штрк!

Урната на Пане Скендеров е на Мирогој. Велат дека таму секогаш има свежо цвеќе!

И еве по многу години, кога ја снема нашата куќа крај реката, кога таму се пресели едно друго време, на бетон и врева, често во тивките ноќи на истиот простор, кајшто останал само дел од тврдината Кале на другиот брег од реката, само во небото го откривам непроменет некогашниот поредок на ѕвездите.

Баба ми Софија со часови ги превртуваше цревцата од свежо закланото јагне по кое сите плачевме, ама и го јадевме, откако ќе го подготвеа.

Таа не сакаше да гледа во купот цигли, бетонски плочи, искршени предмети, што беше останал од нашата куќа.

Не беше навикнат својата возбуда да ѝ ја пренесува на Мајка и во најкритичните мигови, дури и кога смртта беше пред прагот на нашата куќа. И обратно.

Ни Татко, а уште помалку Камилски, не можеа да го заборават настанот во Татковата библиотека и во нашата куќа во врска со една непрочитана книга на Камилски. Тоа стана грев кон непрочитаната книга којшто и ние децата никогаш не го заборавивме...

Бев уверен дека таквите конструкции веројатно шетале од уста до уста, особено во деновите по моето раѓање што се поклопуваше и со деновите на ослободувањето, кога веројатно се прераскажувало учеството и на мајка ми во воените случувања.

Откоа го пречекала и се здравуала со него, му рекла: - Оф, бре момче, како те донесе Господ во нашава куќа, сега на зајсонце, кога ќе си дојде син ми гладен и жеден и да те смркни цел како што си.

Кога некој ќе ме праша, јас секогаш велам дозволјају, инаку, ако не ме праша, оставам да го прави она што е најумно за него“. „Умњица“, вели татко ти.

Како самото тоа да може да донесе нешто слично и во нашата куќа.

Власите беа и се кремот на Грција. Таму во Пинд, во влашките села, нашите куќи беа палати.

Сакала или не, јас тоа да го признаам, во нашата куќа стануваше сѐ попријатно.

Колку беше големо ова дрво пред нашава куќа, прашав бидејќи бев утврдил дека веќе не се сеќавам, но скрив оти мојата сенка шеташе по неговата гранка. Оревот, праша татко ми?

Некако мало, сѐ е мало, вели, и нашава куќа мала, јас ја паметам многу голема, до небо.

Убаво е во нашава куќа. Потокот што тече под моите прозорци е двојно поголем отколку што е вообичаено, зашто снеговите од Бистра се топат, па сиот се пени и шумоли како да минува низ куќата, а не крај неа.

На пример, онаа наша куќа во Маврово, што сите ја обожаваме, знае да ми создава големи главоболки.

Ете, затоа, мило, во нашата куќа се слави Крстовден.

И така војниците од различните војски ја од­минуваа нашата куќа крај Езерото, си го продолжуваа патот, а ние животот.

Потоа, кога огнот ќе згасне, и откако сите ќе си легнеме, троловите ќе се рашетаат насекаде и цела ноќ ќе играат, пеат и ќе си разговараат.

Мојата е Собата на светлината, зашто е свртена кон југоисток па е најпрозрачната и најосветлената просторија.

Ах, тој е најубаво облечениот човек кој живеел во нашата куќа!

Застанав. Се обѕрнав наоколу. Ништо не ми беше јасно. Ни каде сме ни колку сме оддалечени.

Но, наместо кон Судот, така занесен, несвесно чекореше кон Институтот за национална историја кој не беше далеку од нашата куќа крај реката.

А за тоа одлучи, нема да верувате, една партија балкански покер на чардакот на нашата куќа крај реката помеѓу Татко и неговите верни пријатели. Тоа вреди да се раскаже...

Ја одмина нашата куќа. Повторно се доближи до реката. Продолжи забрзано.

2. Јасно да го слушам, низ затворена врата, тропкањето на ноктите на нашето куче по подот, додека две чивави се движеа околу помошните згради покрај нашата куќа, на одалеченост од околу девет метри. 3.

Зар ќе можат да го доживеат на сличен начин како и јас оној момент кога мајка ми одредуваше каде ќе треба да копам со истион показалец што го користеше одвреме навреме за да ми го сврти вниманието кон птицата што ја прелетува нашата куќа; или, во други случаи, за да ме предупреди дека некој непознат или некоја од нашите сосетки од зад Долни Рид наближува по каменливата патека?

Во една тивка квечерина, кога сонцето заоѓаше зад Тврдината и набргу во реката патуваше светлината на првите ѕвезди, Климент Камилски, по првата испиена чашка ракија, на чардакот на нашата куќа крај реката, загледан во далечината преку отворениот прозорец му прошепоти на спроти него седнатиот Татко: Во троа живот што ми преостанува на Балканот, најголемиот дел од моите заработени пари ги потрошив за моите книги.

Не би размислувала ниту за миг дали да заминам да не беа оние вечерни излегувања во градот толку многу предизвикувачки.

Голем празник за нашата куќа требаше да биде и последната средба од работата на Татко и Климент Камилски за конечното составување на листата на стоте (без)опасни османизми во балканските јазици, посебно на последната средба посветена на заемките од областа на гастрономијата.

Татко, за миг, свесен дека уште еднаш се разминал со смртта во својот и во семејниот долговечен балкански егзил, смирено ја запраша Мајка што прави со сликата на Сталин, додека луѓето од полицијата излегуваа низ пор­тата со сознанието дека во нашата куќа ја има само сликата на непобедливиот Тито.

Јас му одговорив, дека можат да одат да спијат, бидејќи оној симпатичен господин маршира пред нашата куќа. (На Мешаев) Гледате ли до што дојде: бевме принудени да си најмиме ангел-чувар.

Ноќе, кога е многу тивко, тие си разговараат седнати крај огнот во каминот во нашата куќа.

Сакам да речам, почна да рика.

Дали здрав и прав не е, дали работлив и домаќин не е, или во нашата куќа да има нешто што нема?

Братучед ми Мурад посегна кон своето стапало. – Што? – згрме тој. – Повикуваш ли еден член од фамилијата Гарогланијан да краде?

Во нашата куќа срамен збор не можеше да се чуе.

Па неговата фирма е три улици подолу од нашата куќа во Магарево...

Да дознаат која беше нашата куќа крај Езерото, каде се родени четворицата постари синови. – Јас си ги вардам клучевите од старите куќи!