паричен (прид.) - надоместок (имн.)

Во одговор на ова – веднаш, преку ноќ, работодавачот ангажираше познат скопски адвокат (И. Панчевски), кој лошо го советува да им изготви отказни решенија на иницијаторите и предводниците на штрајкот, иако тоа е противзаконски чин, што и беше сторено.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
1.  Интервјуто го водеше Игор Мишевски, на 18.III.2011, во Битола. Архивскиот број под кои се заведени предметите во Основниот суд Битола се: П.бр. 576/05, П.бр. 991/05 и П.бр. 200/07.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Имено, право на паричен надоместок има невработено лице кое било во работен однос најмалку девет месеци непрекинато или 12 месеци со прекин во последните 18 месеци (чл. 65, ЗВОСН).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Како технолошки вишок стекнува право да биде регистри- ран како невработено лице во АВРМ7 и во наредните девет месе- ци (од јануари до октомври 2007) да прима паричен надоместок во случај на привремена невработеност од страна на државата, којшто му следува согласно ЗВОСН (1997).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Работодавачот и работникот можат да се договорат за паричен надоместок наместо отказен рок (чл. 90, ст.1 од ЗРО). 8.  Распитот на парничарите е вид доказно средство кое спаѓа во групата на вербални и персонални докази и кое, во нашето граѓанско процесно право, се користи по исклучок.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Над фабриката беше отворена стечајна постапка и беше назначен стечаен управник од Скопје.4 Сите вработени отидоа „под Биро“ – т.е. секој, зависно од својот стаж, неколку месеци земаше паричен надоместок во случај на привремена не- вработеност, кој им следува како уставно и законско право.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
За да се стекне со статусот „невработено лице“ во смисла на овој Закон, на коешто би му следувало месечен паричен надоместок во висина од 34% од просечно исплатената месечна нето- плата по работник во Републиката за претходната година (чл. 4, ЗСт), субјектот треба да ги исполнува следниве услови, и тоа кумулативно т.е. сите заедно: 1) да му престанал работниот однос во претпријатие со доминантна сопственост на државата; 2) престанокот на работниот однос да бил по основ на стечај, ликвидација или технолошки вишок; 3) на денот на престанокот на работниот однос имало најмалку 25 години (н.з. работен) стаж на осигурување; 4) работниот однос да му престанал заклучно со 31 декември 2004 год.; 5) да остварил право на паричен надоместок по 7 април 2000; 6) по остварувањето на правото на паричен надоместок да не бил вработен на неопределено време, односно не му престанал работниот однос по негова волја и вина (овие наведени шест услови се регулирани во чл. 2, ЗСт); 7) да не примил испратнина поголема од 12 месечни плати во висина над просечната исплатена месечна нето- плата во РМ во дадениот период (чл. 3, ЗСт); 8) да поднесе барање до Агенцијата за вработување на РМ каде што е евидентирано; и 9) барањето да го поднесе во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон (последниве два услова се регулирани во чл. 6, ЗСт).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Битно за работниците е да знаат дека некој од правата кои инаку им следуваат по основ на привремена невработеност – тие автоматски ги губат ако добијат „дисциплински отказ“.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Одејќи по својот личен пример, тој правилно заклучува дека работниците треба сами да се информираат за своите права, а не да чекаат работодавачот да им ги каже истите. 268
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Против овој акт на самоволие, осуммина незадоволни вработени, меѓу кои и Љ. Х., во јануари 2008, поднесоа групна тужба која им ја состави адвокат (Н. Петровска).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Надоместокот не може да изнесува повеќе од 80 % oд просечната месечна нето-плата по работник во Републиката, објавена за последниот месец (изменет чл. 68, ЗВОСН).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Пред Нова година, Митревски го потпишува решението за технолошки вишок, а веќе следниот месец, во јануари 2007, му е исплатена и испратнина – во висина од околу 57.000 МКД (935 ЕУР).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Работодавачот е должен писмено да го образложи откажувањето 224 на договорот, како и да му укаже на работникот на правната заш- тита и да го запознае со неговите права од осигурување во случај на невработеност, согласно со закон (чл. 74, ЗРО).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Кај нас, во 2008-та, по речиси едногодишно протестирање на дел од овие луѓе кои беа вистински „жртви на транзицијата“, беше донесен Законот за материјално обезбедување на невработените лица поради приватизацијата на претпријатијата со доминантна сопственост на државата во периодот од 2000 до 2004 година, а популарно наречен „Закон за стечајците“ (Сл. весник на РМ, 87/08).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Но, правото на паричен надоместок, иако тој плаќал за тоа додека бил во работен однос (!?), не може да оствари невработено лице на кое работниот однос му престанал поради: (а) давање писмена изјава на работникот дека сака да му престане работниот однос, освен ако таквата изјава е дадена поради промена на местото на живеење на брачниот другар или склучување на брак; (б) спогодбено престанување на работниот однос; (в) остварува права од работен однос спротивно на закон; (г) престанок на работен однос по сила на закон, освен во случај на престанок на правното лице поради стечај; (д) неоправдано изостанување од работа последовно три работни дена или пет работни дена со прекин во текот на една година; (ѓ) престанокот на работниот однос со отказ од страна на работодавецот за кршење на работната дисциплина или неисполнување на обврските утврдени со закон, колективен договор и договор за работа; (е) одбивање да работи на работи на кои е распореден во согласност со закон; (ж) одбивање да биде преземан со спогодба кај друг работодавец во согласност со закон; (з) одбивање обука, преквалификација или доквалификација за друго работно место кај ист или друг работодавец, што му се обезбедува во согласност со закон; (ѕ) губење на работната способност согласно со прописите за ПИО; (и) исполнување услови за остварување право на пензија (чл. 67, ЗВОСН – неофицијален ПТ). 107
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Бидејќи е постар, не се има активирано во синдикалните организации, но секогаш им сугерира на колегите да се борат за своето право.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Во компанијата имаше два синдиката, кои беа комплетно незаинтересирани да помогнат во овој случај!? 257
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Но, овие луѓе на кои им дојде „нож до коска“ од долгогодишните шефовски лаги и глумења, беа подготвени на ваков пресметан ризик уште од почетокот на борбата, па останаа упорни и солидарни во заедничката битка – и воопшто не се плашеа од негативните консеквенци и реперкусиите кои следуваа.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Висината на месечниот паричен надоместок за време на невработе- ност се утврдува врз основа на пресметаните и исплатени плати кај работодавачот, согласно со закон и колективен договор, и изнесува 50% од просечната месечна нето-плата на работникот за последните 24 месеци – за лице кое има право на паричен надоместок до 12 ме- сеци, а 40% – за лице кое има право на паричен надоместок подолго од 12 месеци.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
За жал, до ден-денес, отпремнината сѐ уште не е исплатена и покрај обврската да се исплати пред работниците да аплицираат за паричен надоместок по основ на привремена невработеност во АВРМ – Центар за вработување Велес.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
На пример, законски права од осигурување во случај на невработеност, кај нас се: 1) паричен надоместок; 2) подготовка за вработување (обука, преквалификација или доквалификација); 3) право на здравствена заштита, во согласност со прописите за здравствена заштита; 4) право на пензиско и инвалидско осигурување, во согласност со прописите за ПИО на невработено лице корисник на паричен надоместок, на кое му недостасуваат најмногу до пет години пред исполнување услови за стекнување право на старосна пензија – а кое нема 15 години стаж на осигурување, до остварување на овој стаж; и 5) права на инвалидни лица за вработување со поволни услови во согласност со закон (чл. 54, ЗВОСН – неофицијален ПТ).
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
Согласно горенаведените законски одредби, а врз основа на обезбедениот список, стручните служби на Центрите за вработување при АВРМ постапуваа по вкупно 9.987 барања за остварување право на материјално обезбедување во вид на паричен надоместок.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
На невработеното лице кое има над 15 години стаж на осигурување, а на кое му недостасуваат 269 најмногу до пет години пред исполнување на услови за стекнување право на старосна пензија – паричен надоместок му се исплатува до неговото вработување, односно до настапувањето на некои од основите за престанок на правото на паричен надоместок (изменет и дополнет чл. 71, ЗВОСН). 3.  Иако, кај нас, општиот рок на застареност изнесува пет години (в. чл. 360, ЗОО) – сепак, со закон може да се определи и друг [по- долг или пократок] застарен рок.
„Работни спорови - Позитивни примери од судската пракса“ од Димитар Апасиев (2011)
На сличен начин се регулира и статусот на невработено лице кое има над 15 години работен стаж на осигурување, а притоа прима паричен надоместок до своето вработување или до настапување на некои од основите за престанување на правото на паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот - 2 Анализа на трудово-правната легислатива во периодот 2010-2014“ од Мартин Краљевски, Дејан Лутовски, Ивица Костовски (2015)
Во чл. 75 ст. 1 се прави промена и се додава уште еден основ според кој мирува правото на исплатата на паричен надоместок на невработеното лице, додека невработеното лице привремено престојува надвор од Република Македонија до 12 месеци, а претходно писмено ја 56 известило АВРМ.
„Обезвреднување на трудот - 2 Анализа на трудово-правната легислатива во периодот 2010-2014“ од Мартин Краљевски, Дејан Лутовски, Ивица Костовски (2015)
Исто така, се предвидува и глоба во износ од 3.000 до 3.500 евра во денарска противвредност да му се изрече на обврзникот за пресметка и уплата на придонесите за сторен прекршок, доколку изврши исплата на плата, дел од плата, надоместок на плата, пензија, односно друг паричен надоместок, а не пресмета и уплати придонеси во пропишаниот рок.
„Обезвреднување на трудот - 2 Анализа на трудово-правната легислатива во периодот 2010-2014“ од Мартин Краљевски, Дејан Лутовски, Ивица Костовски (2015)
Со наредната измена од јули 2010 година46 се менува чл. 70 од Законот и се предвидува дека паричниот надоместок се усогласува со порастот на трошоците на живот за претходната година објавени од Државниот завод за статистика во јануари за тековната година за корисниците на паричен надоместок над 12 месеци, наместо како што претходно се усогласуваше со стапката на пораст на просечната плата остварена во Републиката во претходната година, за корисниците на паричен надоместок над 18 месеци.
„Обезвреднување на трудот - 2 Анализа на трудово-правната легислатива во периодот 2010-2014“ од Мартин Краљевски, Дејан Лутовски, Ивица Костовски (2015)
Како нови основи фигурираат: а) одбивањето вработување со полно или скратено работно време, кое не е помало од половината од полното работно време, а е соодветно на образованието, знаењето и можностите на невработеното лице; б) прекинувањето на обука, преквалификација или доквалификација по вина на невработеното лице; в) исполнувањето услови 72 за стекнување право на пензија (покрај веќе постоечката основа која предвидува остварување право на пензија); г) затекнувањето на работа кај работодавец од страна на надлежен орган; д) неоправданото одбивање привремено вработување во исклучителни случаи (поплави, земјотреси, неопходно извршување на земјоделски работи и слично); ѓ) одбивањето работно ангажирање за вршење на јавни работи; е) одбивањето вработување на работно место за кое се бара пониска стручна подготовка од онаа на невработеното лице, а ако тоа, непосредно пред да остане невработено, со своја согласност, работело на такво работно место или изјавило дека прифаќа вработување и на понизок степен на стручна подготовка; ж) нејавувањето на покана на Заводот за вработување од неоправдани причини; з) небарањето активно работа во последниот месец и ѕ) неизвестувањето на Заводот во рок од осум дена за секоја промена која е услов или основа за стекнување, остварување или губење на правото на паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Оваа промена може да се оцени како посоодветен критериум за утврдување на висината на паричниот надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Второ, во 2000 година настанаа промени и во однос на користењето на правото на паричен надоместок во случајот кога невработеното лице на кое поради засновање на работен однос му престанало правото на паричен надоместок пред истекот на времето за кое имал право повторно ќе стане невработено.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Мало подобрување на правата на невработените лица, но повеќе теоретско отколку реално кога ќе се стави во контекст, претставува одредбата усвоена во декември 2008 година според која за лицата кои имаат право на паричен надоместок подолго од 12 месеца, паричниот надоместок за првите 12 месеца изнесува 50% од нивната просечна месечна нето плата за последните 24 месеца, а за преостанатото време 40% од таа просечна нето плата (чл. 5, ЗИДЗВОСН/дек.08).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
6.  Согласно горенаведените строги и таксативни одредби, стручните служби на Центрите за вработување при АВРМ, во 2008, постапувале по вкупно 9.987 барања за остварување право на материјално обезбедување во вид на паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Во ЗВОСН има и значително зголемување на основите за преста- нок на примањето паричен надоместок, од 7 на 16.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
6) по остварувањето на правото на паричен надоместок да не бил вработен на неопределено време, односно да не му престанал работниот однос по негова волја и вина (овие наведени шест услови се регулирани во чл. 2);
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Заслужува да биде спомнато и тоа дека висината на месечниот паричен надоместок за време на невработеност од 2004 година се 79 определува врз основа на просечната месечна нето плата на работникот во последните 24 месеци пред престанокот на работниот однос наместо во последните 12 месеци, како што беше согласно претходно важечките одредби (чл. 12, ЗИДЗВОСН/04).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај тоа, со ЗПИО се пропишуваше исплата на паричен надоместок за помош и нега не само за пензионерите со здравствени проблеми, туку и за лицата кои засновале работен однос како слепи, заболени од дистрофија или сродни мускуларни или невромускуларни заболувања, церебрална или детска парализа, параплегија, како и други заболувања или повреди поради кои не можат самостојно да се движат додека се во работен однос или таквата неспособност кај нив настанала во текот на траењето на работниот однос (чл. 89, ЗПИО).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Како што може да се види од Табелата 1, освен кај лицата со стаж на осигурување од најмалку 9 месеци непрекинато или 12 месеци со прекин во последните 18 месеци и кај оние со стаж на осигурување од 7 до 10 години, кај сите останати категории дојде до намалување на времето за кое се прима паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Основите кои го оневозможуваат остварувањето на правото на паричен надоместок со ЗВОСН се дуплирани од 7 на 14.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Имено, при организирање јавни работи, ако организаторот на работите (кој, согласно член 84 од ЗВОСН, може да биде само работодавец од јавниот сектор) работно ангажира невработено лице корисник на паричен надоместок на јавни работи над 30 дена, тогаш тој има право на надомест од Агенцијата за вработување, месечно во висина на паричниот надоместок на ангажираното невработено лице.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Имено, од 2005 година горната граница на највисокиот паричен надоместок е утврдена на 80% од просечната месечна нето плата по работник на ниво на Репу- бликата (чл. 4, ЗИДЗВОСН/05).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Со измените и дополнувањата на ЗПИО во поглед на правата врз основа на инвалидност настанаа промени околу тоа кои лица се опфатени со задолжително пензиско и инвалидско осигурување врз основа на инвалидност и телесно оштетување, постапката за утврдување инвалидност, паричните надоместоци на лицата со преостаната работна способност и преквалификацијата или доквалификацијата, односно професионалната рехабилитација.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Односно, ако во февруари 1998 година околу 17% од невработените примаа паричен надоместок, тој процент во февруари 2010 година падна на 7,4%! 86 Нова промена на одредбите од ЗВОСН во поглед на ангажирањето при јавно работи настана во декември 2008 година.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Со оваа измена беа воведени три нови скалила за одредување на бројот на месеци за кои ќе се исплаќа паричен надоместок, но целта и на оваа, како и на сите подоцнежни промени на овие одредби, беше да се намали времето за кое ќе се исплатува паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
5. Беа воведени и промени кај веќе постоечките видови работни односи: а) Во врска со одредбите што се однесуваат на статусот на приправниците, со ЗРО (1993) се избриша одредбата на ЗРО на СРМ (1990) која велеше дека приправникот кој врши волонтерска работа има право на здравствено и инвалидско осигурување, за инвалидност и телесно оштетување предизвикано со повреда на работа или професионално заболување, како и право на соодветен паричен надоместок за вршење на работите и задачите утврдени во општиот акт, односно колективниот договор – на товар на средствата на организацијата надлежна за работите на вработувањето (чл. 5, ЗРО/90).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Имено, одредба- та според која паричниот надоместок не може да изнесува помалку од 80% од висината на загарантираниот личен доход на подрачјето на 71 дотичната општина е заменета со одредба дека надоместокот не може да изнесува повеќе од просечната месечна нето плата по работник во нестопанството (чл. 26, ЗВ и чл. 68, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај овие промени, со измените и дополнувањето од 2004 година е предвидена и можноста работодавец да може да користи средства предвидени за паричен надоместок во случај на невработеност со цел работно ангажирање на примателот на паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Следната година Уставниот суд поведе постапка во врска со овој член и, констатирајќи дека оваа одредба претставува „повре- да на правната сигурност на граѓаните, како елемент на владеењето на правото од причини што барањата што се поднесени за оствару- вање на правата од осигурување во случај на невработеност треба да се решат според прописите кои важеле во моментот на поднесените барања“, како и дека „правата се стекнуваат во моментот на поднесу- вањето на барањата, а не кога тие ќе се решаваат“, одлучи да ја укине оваа одредба. 7 Во врска со времето за кое се исплатува паричен надоместок наста- наа промени и кај двата случаи кога лицата со стаж на осигурување над 25 години уживаа одредени поволности во однос на останатите категории невработени лица.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
И претходно работ- никот кој го прекинал работниот однос по своја волја или спогодбено немаше право на паричен надоместок (чл. 67, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
•  Правото на паричен надоместок при стечај или редовна ликвидација на организацијата во траење од најдолго две години за вработените во таа организација, независно од должината на стажот на осигурување (чл. 23). •  Примената на критериуми за приоритет при вработувањето.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Кај висината на паричниот надоместок дојде до две промени: прво, во случаите кога правото на паричен надоместок се остварува на период подолг од 12 месеци, износот на месечниот паричен надоместок е намален од 50 на 40% од просечната месечна нето плата на работникот кој останал невработен и, второ, пропишана е горна наместо долна граница на износот на паричниот надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Прво, воведен е пократок рок за пријавување во Заводот за вработување за лицата кои остваруваат право на паричен надоместок и право на здравствена заштита во однос на останатите невработени лица што се пријавени во Заводот.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Од почетокот на транзицијата, правата на работниците кои по силата на приликите се невработени во дадениот момент со промените на овој закон претрпеа сериозни намалувања, особено во поглед на остварувањето на правото на паричен надоместок во случај на невработеност: додадени се нови ограничувања кои го оневозможуваат стекнувањето на ова право и го олеснуваат неговото престанување, утврдена а подоцна и намалена е горната граница на висината на паричниот надоместок и, најважно, дојде до повеќекратно и драстично намалување на времето за кое се исплатува паричниот надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Овојпат, по прв пат, настрада и најниското скалило кое овозможува исплата на паричен надоместок за стаж на осигурување од најмалку 9 месеца во непрекинато траење или 12 месеца со прекин во последните 18 месеца.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Тоа конкретно би значело дека во случаите на оние невработени лица кои поднеле барање за доби- вање паричен надоместок до денот на влегување во сила на измената и дополнувањето од април 2006 година, наместо согласно поповолни- те одредби од 2005 година, би се одлучувало согласно одредбите од 2006 година.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај нив, право на парична помош имаа уште четири други категории невработени лица: жените корисници на паричен надоместок за време на бременост и породување, лицата кои посетуваат стручно оспособување или преквалификација, лицата на кои работниот однос им престанал поради стечај или редовна ликвидација на организацијата во која работеле, како и оние лица со повеќе од 25 години стаж на осигурување (чл. 19, 21, 23 и 36, ЗВ).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Но, треба да се истакнат и двете поволни измени: прво, додаден е исклучокот право на паричен надоместок да може да се оствари и покрај давањето отказ од страна на работникот ако тој така постапил поради склучување брак и, второ, додаден е исклучокот за остварување на паричен надоместок во случај на престанок на правното лице поради стечај (чл. 24, ЗВ и чл. 67, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Прво, во 1997 година беше укината можноста правата по основа на преостанатата работна способност и правото на паричен надоместок за телесно оштетување да можат да се остваруваат и во текот на осигурувањето (чл. 24, ЗИДЗПИО/97).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Односно, само оваа категорија невработени лица фактички стекнува право на делумно повисок паричен надоместок во првите 12 месеци согласно оваа измена на ЗВОСН.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Како што се гледа од Табелата 2, ова зголемување на бројот на ска- лилата доведе до значително намалување на бројот на месеци за кои ќе се исплаќа паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Над 15 до 20 години 30 15 18 19-22 год. 21 Над 20 до 25 години 36 18 22-25 год. 24 До повторно До повторно До повторно вработување, вработување, вработување, Над 25 години пензионирање пензионирање пензионирање о и сл. и сл. и сл. 69 Табела 1: Време за кое се исплатуваше паричен надоместок од 198 Што се однесува до третата промена на ЗВ од 1987 година што ги засега правата на невработените лица, со неа се укинува обврската да се утврди ранг-листа на пријавените кандидати ако на конкурсот за вработување се јават повеќе кандидати (чл. 16, ЗИДЗВ/авг.91).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
5) да остварил право на паричен надоместок по 7 април 2000;
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
9.  Поради сѐ порестриктивните одредби во поглед на паричниот надоместок во случај на невработеност, бројот на корисници на овој надоместок речиси двојно се намали во изминатата деценија, од 48.346 во февруари 1998 година на 25.335 во февруари 2010 година.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај тоа, укинат е исклучокот да се оствари право на паричен надоместок при давање отказ од страна на самиот работник, ако тоа се должи на негови сопствени здравствени причини или здравствени причини на членовите на неговото потесно семејство.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Конкретно, скалилото според кое се предвидуваше исплата на пари- чен надоместок врз основа на стаж на осигурување од 15 месеци во непрекинато траење или 24 месеци со прекин во последните три годи- ни и она кое пропишуваше стаж на осигурување од 30 месеци во не- прекинато траење или 50 месеци со прекин во последните пет години преминаа во скалило според кое исплатата на паричен надоместок се врши врз основа на стаж на осигурување од 24 месеца во непрекинато траење или 36 месеца со прекин во последните четири години.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Со втората, пак, измена, од декември 1993 година, дојде до првото од низата намалувања на времето за кое им се исплатува паричен надоместок на лицата со одреден стаж на осигурување.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Повторното пријавување во Агенцијата по бришење од евиденција- та на невработените лица по истекот на една година во 2004 година стана можно и во случаите кога невработеното лице кое остварува право на паричен надоместок и право за здравствена заштита не се пријави во пропишаниот рок во Агенцијата и не докаже дека актив- но бара работа во последниот месец (чл. 7), како и во случаите кога невработеното лице нема да се јави или ќе одбие да заснова работен однос соодветен на неговата стручна подготовка кај работодавец кај кого е упатен од Агенцијата или ако одбие обука, преквалификација или доквалификација заради вработување во рамките на степенот на неговата стручна подготовка (чл. 8).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Овојпат, промените во законските одредби ги засегнаа невработените лица кои имаа право на паричен надоместок врз основа на стаж на осигурување над 7 години.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
3 За да се стекне со статусот „невработено лице“ во смисла на овој нов Закон, на коешто потоа би му следувало месечен паричен надоместок во висина од 34% од просечно исплатената месечна нето-плата по работник во Републиката за претходната година (чл. 4, т.н. ЗС) – што е околу 5.000-6.000 денари, лицето треба да ги исполнува следниве услови, и тоа кумулативно – што значи сите заедно: 1.  Сл. весник на РМ, 87/08.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Неповолниот аспект на ова законско решение е тоа што работодавецот не е стимулиран да вработи невработени лица кои не се корисници на паричен надоместок, а кои, преку оваа мерка, дополнително се ставени во потешка состојба.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Шесто, во 2004 година, како основа за престанок на правото на паричен надоместок, покрај затекнувањето на работа од страна на инспекциски орган (чл. 77, ЗВОСН), беше додадено и работното ангажирање на невработеното лице како и вршењето дејност од негова страна (чл. 15, ЗИДЗВОСН/04), а со промените од следната година беше дополнето дека при таков случај ќе биде запрена и исплатата на паричен надоместок (чл. 6, ЗИДЗВОСН/05).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Ако не се задоволни од својата работа и дадат отказ, оневозможено им е да ги остваруваат правата како невработени лица, а ако успеат некако да стекнат право на паричен надоместок во случај на невработеност, ќе се соочат со драстично намален период за кој се исплатува овој надомест!
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Паричен надоместок во случај на невработеност Во врска со паричниот надоместок дојде до промена во речиси секој поглед.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
3 Во однос на првата промена на ЗПЗСО од мај 2009 година заслужува да се спомне одредбата дека и Фондот за здравствено осигурување стана обврзник за пресметка и уплата на придонеси за невработените лица кои примаат паричен надоместок во случај на невработеност и за невработените лица кои активно бараат работа и се пријавени во Агенцијата за вработување, а немаат друга основа на осигурување (чл. 4).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Исто така, треба да се има предвид дека и по укинувањето на оваа одредба законот пропишува дека невработеното лице нема право на паричен надоместок при спогодбено престанување на работниот однос и при престанок на работниот однос со отказ од страна на работодавецот за кршење на работната дисциплина или неисполнување на обврските утврдени со закон, колективен дого- вор и договор за работа (чл. 67, ст. 1, т. 2 и 6, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Промени претрпе и висината на паричниот надоместок и времето за кое се исплатува паричниот надоместок и основите кои го оневозможуваат остварувањето на правото на паричен надоместок и престанокот на правото на паричен надоместок и роковите за пријавување во Заводот за вработување на лицата кои остваруваат право на паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
И седмо, во 2005 година беше прецизирано и дека при утврдувањето на времето за кое ќе се прима паричен надоместок како време поминато 85 во работен однос нема да се смета времето за кое невработеното лице примало паричен надоместок (чл. 3, ЗИДЗВОСН/05). 
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Дополнителен отежнувачки фактор за едно невработено лице да ги земе паричните средства што му следуваат со добивањето право на паричен надоместок е воведувањето на можноста времето на примање на паричниот надоместок да се скрати ако врз основа на авторски договор, вршење на занаетчиски и други работи или на некој друг начин се здобива со приход, кој месечно не е поголем од 80% од просечната месечна нето плата по работник во стопанството (чл. 79, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Второ, воведен е исклучок во случајот кога одредено лице повторно стане невработено, при одредувањето на времето за кое ќе прима па- ричен надоместок во неговиот стаж на осигурување да се пресмету- ва и времето поминато во работен однос пред последно-примениот паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Со оваа промена, правото на паричен надоместок до повторно вработување, или до настапување на некои од основите за престанок на ова право не е сосема укинато, но е врза- но за навршувањето на одредена возраст, покрај исполнувањето на одреден стаж на осигурување.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Табела 2: Време за кое се исплатува паричен надоместок според скали Покрај ова, со измената и дополнувањето од април 2006 година дури се предвидуваше барањата за остварување на правата од осигу- рување во случај на невработеност кои ќе бидат поднесени до денот на влегување во сила на овој закон за изменување и дополнување да се решаваат според овој закон (чл. 4).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Ретките позитивни промени речиси без исклучок се секундарни, а меѓу нив можеби најважната е вове- дувањето на исклучок при пресметката на стажот на осигурување 1.  Закон за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ, 37/97. 2.  Закон за вработувањето, Сл. весник на СРМ, 32/87. 3.  Закони за изменување и дополнување на Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, Сл. весник на РМ – 25/2000, 101/2000, 50/01, 25/03, 37/04, 4/05, 50/06, 29/07, 102/08 и 161/08. 67 во случајот кога при повторна невработеност се определува време- то за кое се исплатува паричен надоместок. 1.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Ова право го уживаа оние невработени лица кои веќе го искористиле правото на паричен надоместок или не ги исполнуваа условите за негово остварување, а чии приходи (нивни и на нивните потесни семејства) не надминуваа одреден износ.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Вреди да се спомне и тоа дека дополнителна поволност за работодавците, предвидена само со овој времен закон, беше можноста, покрај надоместувањето на средствата за платените придонеси, тие да 124 добиваат тримесечен износ на средства во висина од 25% од просечната месечна нето плата по работник во Републиката, во случај да вработат на неопределено време невработено лице кое е корисник на паричен надоместок по основа на невработеност, како и тримесечен износ на средства во висина на просечно исплатениот износ на социјалната парична помош, во случај да вработат на неопределено време невработено лице кое е корисник на социјална парична помош (чл. 4 и 5).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Сепак, треба да се истакне дека претходното постоење на оваа одредба фактички значеше дека по никој или речиси по никој основ работникот кој останал невработен не може да оствари право на паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај тоа, ако невработеното лице не се јавува во Заводот во утврдениот рок, наместо запирање на исплатата на паричниот надоместок, како што беше предвидено со ЗВ од 1987 година (чл. 32), ЗВОСН пропишува престанок на примањето паричен надоместок (чл. 33, ЗВ и чл. 77, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Остварувањето на правото на паричен надоместок најсериозно беше загрозено преку намалувањето на времето за кое се исплатува паричниот надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Правото на паричен надоместок за помош и нега, и за пензионерите и за наведените лица во работен однос, на- страда доста рано, веќе во 1995 година (чл. 9, ЗИДЗПИО/95), а во 2007 година дојде до опсежни промени во одредбите што се однесуваа на надоместоците на плата со што правата на лицата со преостаната работна состојба се драстично намалени.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Иако ова несомнено е поповолно решение од претходното, поради веќе наста- натите промени на скалилата за одредување на бројот на месеци за кои ќе се исплаќа паричен надоместок, од 2005 година паричен надо- месток над 12 месеци им се исплаќа само на лицата со уште 5 години до исполнување на условите за старосна пензија и 15 години стаж на осигурување.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
На 80 таков начин, на лицата со над 20 години стаж на осигурување им е скратено примањето паричен надоместок за 4 месеци, па тие, наместо да примаат паричен надоместок 18 месеци, од 2003 година имаа право на паричен надоместок за време од 14 месеци (чл. 5, ЗИДЗВОСН/03; види Табела 1).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Ако биде вработено на неопределено време невработено лице кое е корисник на паричен надоместок во случај на невработеност, тогаш работодавецот може да биде ослободен од плаќањето на придонесите, но само ако не ја искористи поволноста од Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност да му биде исплатен неисплатениот дел од паричниот надоместок на невработеното лице кое е вработено (чл. 73, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Исто така, за прв пат, се предвиде можноста наместо отказен рок да се исплати паричен надоместок (чл. 90, ЗРО/05) – а, случајно или намерно, беше избришана експлицитната одредба која предвидуваше дека, за времетраењето на отказниот рок, работникот има права и обврски од работен однос (чл. 127, ЗРО/03 – Пречистен текст).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Сега беа укинати скалилата што беа воведени со измените и дополнувањата од декември 1993 година, но целта оста- на иста како и претходно – да се намали бројот на месеци за кои ќе се исплатува паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Со првата, од 2003 година, како резултат на промените во законската регулатива предизвикани од укинувањето на поделбата на стопански и нестопански дејности, критериум за горната граница на месечниот паричен надоместок стана просечната месечна нето пла- та по работник на ниво на Републиката наместо просечната месечна нето плата на ниво на нестопанството, (чл. 3, ЗИДЗВОСН/03).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај промените во одредбите што се однесуваат на паричниот надоместок, усвојувањето на ЗВОСН донесе промени и во поглед на засновањето работен однос, помошта што ја обезбедува Заводот за вработување при професионалната ориентација, обврските на невработените лица, водењето евиденција за невработените лица и составот на Управниот одбор на Заводот.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Покрај тоа, дојде до укинување на највисокото скалило, кое пропишуваше добивање паричен надоместок со стаж на осигурување над 20 години, односно, времето за кое се исплатува паричниот надоместок за лица- та со над 20 години стаж на осигурување е изедначено со времето за кое се исплатува паричниот надоместок за лицата над 15 години.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Наместо дотогашното пресметување на пензиската основа за овие периоди врз основа на платите на засегнатите лица пред настапувањето на невработеноста, привремената спреченост од работа, отсуството од работа, односно инвалидноста, со усвоените измени определувањето на пензиската основа за овие периоди ќе се врши врз основа на соодветните парични надоместоци (чл. 2-4, ЗИДЗПИО/24.дек.08).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Иако времето за кое се исплатува паричен надоместок веќе беше намалено во 1993 година, во 1997 година повторно дојде до намалување кај повеќе скалила.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
При тоа, задолжително требаше претходно да се обезбеди мислење од синдикатот, кој беше активно вклучен во целата постапка (чл. 11-12, ЗРО/90). б) во 1993 се избриша и експлицитната одредба која велеше дека откако работникот, кој бил прогласен за технолошки вишок, веќе при- мал двегодишен паричен надоместок – потоа, во наредните две годи- ни (што значи, сè на сè четири години) – ќе има предимство при вра- ботувањето кај истиот работодавец.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
13 А, пак, договор за вработување на определено време за замена 12.  Имено, се случија парадоксални ситуации – сите оние што биле евидентирани како вработени на определено време имаа право на добивање паричен надоместок, зависно од должината на нивниот стаж; а оние, пак, кои биле водени како вработени на неопределено време, што на прв поглед се чини поповолно, немаа такво право!?
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Во поглед на висината на паричниот надоместок настанаа две важни промени во однос на горната граница на месечниот паричен надоместок.
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Во јануари 2001 година беше пропишано дека пензиската основа на невработените лица кои примаат паричен надоместок ќе се утврдува врз основа на паричниот надоместок во случај на невработеност и дека овој паричен надоместок ќе биде и основицата за пресметување и плаќање на придонесот за пензиското и инвалидското осигурување за невработените лица (чл. 2 и 3, ЗИДЗПИО/јан.01).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Според претходно-важечките одредби, на овие лица им се исплатуваше паричен надоместок до повторно вработување, или до настапување на некои од основите за престанок на правото на паричен надоместок, додека по промените од 2000 година стажот на осигурување од 25 го- дини им овозможуваше право на паричен надоместок на ист период со лицата со над 20 години стаж на осигурување, односно, 18 месеци (чл. 6, ЗИДЗВОСН/март.00).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Имено, се работи за поволноста пра- вото на паричен надоместок да се добива до повторно вработување, или до настапување на некои од основите за престанок на ова право, како и за поволноста, во случај на повторна невработеност на одре- дено лице, при одредувањето на времето за кое тој ќе прима паричен надоместок во стажот на осигурување да му се пресметува и време- то поминато во работен однос пред последно-примениот паричен надоместок (чл. 71 и 78, ЗВОСН).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
И четврто, со ЗПЗСО е утврдена обврската работниците да ја известат Управата за јавни приходи доколку работодавецот не им достави заверена писмена пресметка за пресметаните и уплатените придонеси во рок од 15 дена од денот на исплатата на плата, дел од плата, надоместок на плата и друг паричен надоместок, како и збирен годишен извештај до 15 февруари наредната година (чл. 22).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)
Четврто, во 2003 година е укината можноста правото на паричен надоместок да му биде ускратено на невработеното лице на кое работниот однос му престанал по пат на спогодба или со отказ (чл. 2, ЗИДЗВОСН/03).
„Обезвреднување на трудот“ од Савески, Апасиев, Ковачевски, Василев (2010)